නොපසන් සිත ගෙන දේ දුක
මනෝ පුබ්බංගමා ධම්මා
මනෝ සෙට්ඨා මනෝමයා
මනසා චේ පදුට්ඨේන
භාසති වා කරෝති වා
තතෝ නං දුක්ඛමන්වේති
චක්කංව වහතෝ පදං
ධම්මපදයේ පළමුවැනි (යමක) වර්ගයේ පළමු ගාථාව මෙයයි. මෙහි සරල අදහස පිළිබඳ පහදා දෙන්නේ නම්,
අප ජීවිතයේ කරන, කියන සැම කටයුත්තක් සඳහාම මූලික වන්නේ අපගේ මනසයි. නොඑසේ නම් සිතයි. යමක් කිරීම පිණිස අදහස මුලින්ම උපදින්නේත් මනසෙහිමය. යමෙක් අපිරිසිදු මනසින් යුතුව (පදුට්ඨේන චිත්තේන) යමක් කියයිද (භාසති) යමක් කරයිද (කරෝති) එයින් ලැබෙන අකුසල විපාකය ඔහු පසුපස ලූහුබඳියි. උපමාවකින් පෙන්වා දෙන්නේ නම් ගැල අදිනා වෘෂභයා පිටුපසින් නොනැවතීම යන ගැල්සක (චක්කංව වහතෝ පදං) මෙනි.
ඉහතින් වූ දේශනාව බුදුන් වහන්සේ සිදු කිරීම සඳහා හේතු පාදක වූ නිධාන කථාවද දැක්වීම මෙහිදී වටී. අප සම්බුදු හිමියන් පහළ වූ සමයේ සැවැත්නුවරෙහි මහාස්වර්ණ නම් ධනවත්, කුලවත් ව්‍යාපාරිනයෙක් සිටියේය. ඔහු දිනක් ස්නානය සඳහා ගංතෙරට ගොස් ආපසු එන ගමනේදී විශාල නුග වෘක්ෂයක් ඔහුහට දක්නට ලැබුණේය. ඔහු එම වෘක්ෂයේ මහා බලසම්පන්න දෙවිකෙනෙකු අධිගෘහිතව වාසය කරන්නේයැයි සිතා ගස අවට මැනවින් ශුද්ධ පවිත‍්‍ර කළේය. ඉන්පසු ඔහු වෘක්ෂය ළඟට පැමිණ වෘක්ෂාධිපති දෙවියන්ට කන්නලව් කරමින් ‘අනේ දේවතාවෙනි, මට දරුවන් නොමැති හෙයින් බොහෝ වේදනා විඳ ඇත්තෙමි. මාහට යම් විදියකින් හෝ දරුවෙක් ලැබුණහොත් ඔබ වහන්සේට මහත්වූ පූජාවක් සිදුකරන්නෙමී’යි කීවේය. කාලයද කෙමෙන් ගෙවී ගොස් කල්යත්ම ඔහුගේ භාර්යාවගේ කුසෙහි දරුවෙක් පිළිසිඳ ගත්තේය. දස එකඩමස් ඇවෑමෙන් පිරිමි දරුවෙක් බිහිවිය. නුගරුකෙහි වූ දෙවියන්ගේ අනුහසින් දරුවා ලැබුණේයැයි හැඟුණු නිසා ඔහු කුමරුට ‘පාල’ යනුවෙන් නම් තැබීය. කෙටිකලක් යත්ම තවත් දරුවෙක් ඉපදිණ. ඔහුට ‘චුල්ලපාල’ යනුවෙන් නම් තැබූ අතර පෙර දරුවාට ‘මහාපාල’ යනුවෙන් නම් තැබීය.
දරුවන් උස්මහත් වන විට ඔවුනට අවශ්‍ය ශිල්ප ශාස්ත‍්‍රය පියා විසින් මනාව ලබාදුන්නේය. එසේම නිසි කල වයස පැමිණි පසු දෙදෙනාම විවාහ දිවියටද ඇතුළත් වූහ. බොහෝ දෙනා සැමදාම මල්පහන්සුවඳදුම් රැුගෙන බුදුන් වහන්සේ හමුවීමට සහ ධර්මදේශනා ඇසීමට දෙව්රම් වෙහෙරට යන බව දැක මහාපාලද ඔවුන් සමඟ සුදුවත් හැඳ විහාරයට ගොස් දම්දෙසුම් ඇසීය. දහමෙහි රසය විඳි ඔහු ඉන්පසුව දිනපතාම විහාරයට ගොස් බුදුහිමියන්ගේ දම්දෙසුම්වලට මැනවින් සවන් යොමු කළේය. දහමෙහි අගය තේරුම් ගත් ඔහු බුදුන් වහන්සේ සමීපයේ පැවිදි උපසම්පදාව ලැබීමට සිතාගෙන තමාගේ අදහස තම බිරිඳගෙන් සහ සහෝදරයාගෙන් විමසීය. ඔවුන් සියල්ලෝම මේ අදහසට එකහෙළාම අකැමැති වූහ. එනමුදු මහාපාලගේ දැඩි ඉල්ලීම මත ඔවුනට ඔහුගේ ඉල්ලීමට එකඟ වන්නට සිදුවිය. කල්යත්ම ඔහු බුදුන් සමීපයේ පැවිදි උපසම්පදාව ලැබීය. හොඳින් බණභාවනාද සිදු කළේය.
වර්ෂ පහක්ම තම ආචාර්ය උපාධ්‍යායන් වහන්සේලා සමීපයේ ඉතා කාරුණිකව, හික්මීමෙන් යුතුව වැඩ සිටි මහාපාල තෙරණුවෝ දිනක් බුදුන් සමීපයට පැමිණ ‘ස්වාමීනි, මම වර්ෂ පහක් මුළුල්ලේම මගේ ආචාර්ය උපාධ්‍යායන් වහන්සේලා සමීපයේ හිඳිමින් ධර්මය මනාව ප‍්‍රගුණ කළෙමි. මම ධ්‍යාන වඩා කෙලෙස් තවා ගැනීමට වීර්යය කරමි. ඒ සඳහා මාහට උපදෙස් ලබාදෙන්න’ යනුවෙන් ගරු බුහුමන් සහිතව ඉල්ලා සිටියේය. බුදුන් වහන්සේද ඔහුට අවශ්‍ය කරන උපදෙස් ලබාදුන් සේක. මහාපාල තෙරුන්ද තවත් සැටනමක්ද සහිතව චාරිකාවේ යෙදෙමින් යොදුන් ගණනාවක් දුරට වැඩම කළේය.
මහාපාල තෙරුන් ඇතුළු සඟපිරිසේ සන්සුන් ඉරියව් දැක පැහැදුණු එගම්වාසී ජනතාව උන්වහන්සේලාට එම ගමෙහි වැඩ සිටින මෙන් ආරාධනා කළහ. ඔවුන්ගේ ආරාධනාව ඉවසූ උන්වහන්සේලා එම වස් තුන්මාසය එහි වාසය කිරීමට කථිකා කරගත්හ. ඉමහත් ප‍්‍රීති ප‍්‍රමෝදයට පත් ජනතාවද උන්වහන්සේලාට අවශ්‍ය කුටි, සක්මන් මළු, භාවනා ශාලා ආදිය හැකි ඉන්මනින් ඉදිකර දුන්හ. ඒ ගමෙහි හුන් එක් වෙදමහතෙකු උන්වහන්සේලා සමීපයට විත් ‘ස්වාමීනි, ඔබ වහන්සේලා යම් විදියකින් අසනීප වුවහොත් මම ඔබවහන්සේලාට බෙහෙත් කරන්නෙමි, මට දන්වන්න’ යනුවෙන් පවසා සිටියේය. උන්වහන්සේලාද එය පිළිගත්හ.
වස් වාසය කිරීමේ ආරම්භක දිනය උදාවිය. අනෙක් භික්ෂූන් වහන්සේලා සම්මුඛ වූ මහාපාල තෙරුන් වහන්සේ මෙම වස් තුන්මාසය කෙසේ ගෙවීමට අපේක්ෂා කරන්නේදැයි විමසා සිටියේය.
උන්වහන්සේලා සැවොම ප‍්‍රකාශ කළේ බුදුන් වහන්සේ පෙන්වා දුන් සිව් ඉරියව්වෙන් භාවනාදී කටයුතු කරමින් වැඩ සිටීමට අපේක්ෂා කරන බවයි. මහාපාල තෙරුන් උන්වහන්සේලා හමුවෙහි තමා සයනය කිරීමේ ඉරියව්ව හැර අනෙකුත් ඉරියව් තුනෙන් වැඩ හිඳීමට අපේක්ෂා කරන බව පවසා සිටියේය. උන්වහන්සේලාද එය මහත්සේ අගය කළහ.
මේ ආකාරයෙන් දිනපතා භාවනාවේ යෙදුණු මහාපාල තෙරුන්ට දෙවැනි මාසයේ මුල් සතියේ එක් රාත‍්‍රියක දරුණු ඇස් රෝගයක් ඇති විය. පසුදා උදෑසන පි`ඩු පිණිස වැඩම කිරීමට අනෙක් භික්ෂූන් සූදානම් වන අවස්ථාවේ මහාපාල තෙරුන්ගේ අසනීපය උන්වහන්සේලාට දැකගන්නට හැකිවිය. වස් සමාදානය වූ දවසේ වෙදමහතා කියූ ප‍්‍රකාශය මතක් කළ උන්වහන්සේලා වෙදමහතාට මෙය දන්වාලූයෙන් ඔහු පැමිණ වටිනා තෙලක් ඇසෙහි ආලේප කිරීමට මහාපාල තෙරුන්ට ලබාදුන්නේය. බෙහෙත් ගල්වන ආකාරය පිළිබඳ උපදෙස්ද ලබාදුන්නේය.
වෙදමහතා මහාපාල තෙරුන්ට බෙහෙත් දමනා ආකාරය පැවසුවත් උන්වහන්සේ තමාගේ ඉරියව් වෙනස් කිරීමට අකැමැති වූහ. එනම් සයනාසන ඉරියව්ව උන්වහන්සේ වස් සමාදාන දවසේම ප‍්‍රතික්ෂේප කළ නිසා බෙහෙත් දමන අවස්ථාවේවත් එම ඉරියව්ව වැඞීමට අකැමැති විය. හාන්සි වී උන්වහන්සේ ඇසට බෙහෙත් කළද එය නිසි පරිදි ඇසෙහි රැුඳුනේ නැත. ඒ නිසා අසනීපය වැඩි වෙනවා මිස අඩු වූයේ නැත. උත්සාහයෙන් යුක්තව ක‍්‍රියා කළ මහාපාල තෙරුන් අධිෂ්ඨාන කළේම කුමන අසනීපයක් වැළඳුනද මේ ආත්ම භාවයේ කෙසේ හෝ අර්හත් භාවය ලබාගැනීමටයි. ඒ නිසා ප‍්‍රමාද නොවී චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කිරීමට උන්වහන්සේ නිරන්තරයෙන් භාවනා කරන්නට වූහ.
වස්කාලය අවසන් වන දිනයට පෙර දිනයේ රාත‍්‍රියේදී මහාපාත තෙරණුවන්ගේ දෑස් නොපෙනීම ගියේය. අන්ධභාවයට පත්වූවේය. එනමුත් ඒත් සමඟම උන්වහන්සේ උතුම් වූ අර්හත් භාවයටද පත්ව සිටි සේක. පසුවදා උදෑසන පි`ඩු පිණිස වැඩම කිරීමට අනෙක් හිමිවරුන් ආරාධනා කළත් උන්වහන්සේගේ දෙඇස් අන්ධ වී ඇති අන්දම උන්වහන්සේලාට වැටහී ගියේය. ඉන්පසු උන්වහන්සේ ‘චක්ඛුපාල මහරහතන් වහන්සේ’ යනුවෙන් හැඳින්වීය. බුදුන් වහන්සේගේ ධර්මය අනුව ගිය උන්වහන්සේගේ දැඩි වීර්යවන්තභාවය නිසා තෙමසක් ඇවෑමෙන් උතුම් වූ අර්හත් භාවය ලබාගැනීමට හැකිවිය.
වස්කාලයෙන් පසුව උන්වහන්සේලා නැවත දෙව්රම් වෙහෙරට වැඩම කළ සේක. දිනක් උන්වහන්සේලා දෙව්රමෙහි වැඩ සිටින අවස්ථාවේ මහා වැස්සක් ඇදහැළිණි. ඒ වැස්සට මැ`ඩියෝ වෙහෙරෙහි මළුවෙහි පිරී ඉතිරී ගියේය. සක්මන් භාවනාවේ නියුක්තව සිටි චක්ඛුපාල තෙරුන්ගේ පාදයට පෑගී බොහෝ මැඬියෝ මියගොස් සිටියහ. මෙය දුටු අනෙක් භික්ෂූන් වහන්සේලා බුදුන් වහන්සේ සමීයුපයට ගොස් මේ බව පවසා සිටියහ. බුදුන් වහන්සේ මෙම සිදුවීමෙන් චක්ඛුපාල තෙරුන් වහන්සේට කිසිම පාපයක් සිදු නොවන බව පෙන්වා දුන්සේක. එයට හේතුව නම් රහතන් වහන්සේලාට මරණ චේතනාව පහළ නොවීමයි.
උතුම් වූ අර්හත් තත්ත්වයට පත්වූවත් කුමන පාපකර්මයක් නිසා චක්ඛූපාල තෙරුන් වහන්සේගේ ඇස් දෙකම අන්ධ වූයේ දැයි ඉන් අනතුරුව භික්ෂූන් වහන්සේලා බුදුන් වහන්සේගෙන් විමසා සිටියහ. උන්වහන්සේගේ ඇස් දෙකම අන්ධ වීම කෙරෙහි ප‍්‍රමුඛ වූ විපාකය එහිදී බුදුන් වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේලා ඉදිරියේ මෙසේ ප‍්‍රකාශ කර සිටි සේක.
‘මහණෙනි පෙර බරණැස් නුවර කසී කියලා රජ කෙනෙක් රජකම් කරමින් ඉන්න කාලෙක ගොඩක් ප‍්‍රසිද්ධ වෙද මහත්මයෙක් ඒ නුවරම වාසය කළා. ඉතින් දිනක් මේ වෙදමහත්මයා ළඟට එක්තරා දුප්පත්, ඇස් අන්ධ කාන්තාවක් ආවා. වෙදමහත්මයා කෙසේ හෝ තමන්ගේ දෙනෙත් සුව කර දෙන්නේ නම් තමාත් තමාගේ දියණියත් සමග වෙදමහත්මයාගේ නිවසේ මෙහෙකාරකම් කරදෙන බවත් ප‍්‍රතිඥාවක් වශයෙන් ප‍්‍රකාශ කර සිටියා. වෙදමහත්මයාත් මේ ගැන සිතා සතුටු වී ඇගේ ඇස් එක බෙහෙතකින්ම සුවපත් කළා. ඇස් සුවපත් වූ ක්ෂණයකින් එම මැහැල්ල වෙදමහත්මාට පොරොන්දු වූ ප‍්‍රතිඥාව සිහිපත් වුණා. ඇත්තටම ඇසට එසේ මෙහෙකම් කිරීමේ අදහසක් තිබුණේ නෑ. ඇස් දෙක සුවපත් කරගන්න සිතා ගෙන තමයි ඉහතින් වූ පරිදි ප‍්‍රතිඥාවක් දුන්නේ.
පින්වත් මහණෙනි! අතීතයේ බරණැස් නුවර කසී කියලා රජකෙනෙක් රජකම් කරන යුගයේ ප‍්‍රසිද්ධ ඇස් වෙද මහත්මයෙකු වාසය කළහ. දිනක් කාන්තාවක් ඇසක් දුර්වල නිසා, මෙම වෙද මහතා ළඟට පැමිණ, සුව කර දෙන ලෙස ඉල්ලා සිටි අතර, ඇස හොඳ වුවොත් දරුවන් සමඟ පැමිණ වෙද මහතා ළඟ බැල මෙහෙවරකම් කරන බවට ප‍්‍රතිඥාවක් වූවාය. වෙද මහත්තයා ඒ ගැන සතුටු වී එක බෙහෙතකින් ඇස සුවපත් කළහ. ඇස හොඳ වූ පසු ඒ මහලූ කාන්තාව ඇස හොඳ වුවහොත්, දරුවන් සමඟ බැලමෙහෙකාරකම් කරන්න එන බවට වෙද මහත්මයාට පොරොන්දු වුණා. එය කිසිසේත් කළ හැකි දෙයක් නොවේ.
දිනක් වෙදමහත්මයා ඇය සමීපයට විත් ඇගේ ඇස් පෙනීම දැන් කෙසේදැයි විමසා සිටියා. ඇය එහිදී බොරු ලෙඩක් මවා පා තවමත් සුව වී නැති බව ප‍්‍රකාශ කර සිටියා. ඇය පවසන්නේ අසත්‍යයක් බව දැනගත් වෙදමහත්මා ඇයගේ වංචනික ක‍්‍රියාවට කෝප වී ඇයගේ ඇස් දෙක නැවතත් අන්ධ වීම සඳහා දරුණු විෂ සහිත බෙහෙතක් ලබාදුන්නා. මේ බෙහෙත ගැල්වූ පසු ඉහත කී කාන්තාවගේ ඇස් දෙකම අන්ධ වී ගියා. මේ කළ පාපකර්මයේ විපාකය තමයි චක්ඛුපාල තෙරුන් වහන්සේට විපාක වශයෙන් අවසාන ආත්ම භාවයේදී ලැබුණේ’ යනුවෙන් බුදුන් වහන්සේ අතීත සිදුවීම වදාළ සේක.
මෙම දේශනාව සැබැවින්ම අපේ ජීවිත කෙරෙහිත් ඈඳා ගැනීම අතිශයින්ම වැදගත් වේ. මන්ද අපත් අපේ ජීවිතයේ බොහෝ අවස්ථාවලදී කෝපාවිෂ්ට වී විවිධ අවැඩදායක දේවල් සිදු කරන නිසාවෙනි. අප කරන කියන දෑහි විපාකය අවබෝධ කරගන්නේ නම් කිසිදිනෙක එබඳු ක‍්‍රියා කිරීමට වෙහෙස ගන්නේ නැත. චක්ඛුපාල තෙරුන්ගේ කථාපුවත අපට මෙහිදී මහත් වැඩදායකය. උන්වහන්සේ පාපී සිතිවිල්ලකින් පෙර කළ ක‍්‍රියාවක අකුසල විපාකය එලෙසම ලැබුවේය. අපත් එවැනි වූ අයහපත් වැඩක් කළහොත් අපටද එවැනිම අයහපත් ප‍්‍රතිඵලයක් ලබා ගැනීමට සිදුවන්නේය. ඒ නිසා අපත් අකුසලින් දුරුව කුසල් වැඞීමට වෙහෙසගත යුතුයි.
පදියතලාවේ ඤාණවිමල හිමි
මො / ශ්රී විද්‍යානන්ද පිරිවෙණ
යල්කුඹුර - බිබිල.
0715326935
