හැඳින්වීම
සංස්කෘතිය යන්නට අරුත් දැක්වීමේ දී ඊ. බී. ටයිලර් දක්වා ඇත්තේ ඕනෑම පුද්ගලයෙකු සමාජයේ සාමාජිකයෙකු වශයෙන් තමා ජීවත්වන පරිසරය තුළින් හුරු පුරුද්දෙන් හා තම හැකියාවෙන් ලබන දැනුම, විස්වාස, කලාව, භාෂාව, සදාචාරය, නීතිය, සිරිත්-විරිත් යන සංකීර්ණ සමස්තය සංස්කෘතිය වන බවයි. මානව අවශ්‍යතා විෂයයෙහි අතිශයින් බලපැවැත්වෙන්නේ සංස්කෘතිය යි. එය පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට පවරා දීමක් සිදුකරයි. ඒ ඉහතින් සඳහන් කළ දෑ ය. සංස්කෘතිය වුව සැම කලෙක ම එකම ආකාරයට පවතින්නේ නැත. මේ බව හොඳින් අවබෝධ කර ගත හැකි අවස්ථාවක් නම් සිංහල සංස්කෘතියෙහි විවිධ වෙනස්කම් පිළිබඳ අධ්‍යයනය කිරීම තුළිනි.
මෙහි ආර්යයන් ලෙස ප්‍රකට විජය ඇතු`ඵ 700ක පිරිස පැමිණීමට පෙර අවධිය ප්‍රාග් ආර්ය යුගය ලෙස සලකන අතර ඒ නාමය පවා සමාජයට පැමිණියේ ඔවුන්ගේ ආගමනය නිසාවෙනි. ඔවුන් මෙහි සැපත් වීමට ප්‍රථම මෙහි විවිධ ගෝත්‍රයන්ට අයත් පිරිස් ජීවත් වී ඇත. සමහරුන් ඔවුන් අමනුෂ්‍යයින් ලෙස හෝ ඊට සමාන අයුරකින් දැක්වීමට උත්සාහ ගත්ත ද ඔවුන් ද මනා ශිෂ්ටත්වයකින් යුක්ත වූ බව මෙහි කළ කැණීම්වලින් අනාවරණය වී ඇත. ඒ අනුව මූලික වශයෙන් ප්‍රාග් ආර්ය යුගය ලෙසත් ආර්ය යුගය ලෙසත් කොටස් දෙකකින් යුක්ත ය. නමුදු මේ දෙකින් ඔප් නැංවුණු සංස්කෘතික රටාවන් වුව විවිධ හේතු නිසා වෙනස් මගක් ගත් බව අනුරාධපුර පොළොන්නරුව ආදි යුගයන් පිළිබඳව අධ්‍යයනයේ දී අවබෝධ වේ. කලින් කලට මෙහි ද්‍රවිඩයින් සංක්‍රමණය හා ආක්‍රමණය තුළින් සංස්කෘතිය විවිධ වෙනස්කම්වලට පත්ව ඇත. පොළොන්නරු යුගයෙන් පසු නිරන්තර හමුවන සාදක තුළින් පැනෙන්නේ ඉන් පසු ඇරඹි කුරුණැගල්, දඹදෙණි, යාපහු, මහනුවර ආදි යුගවල දී ද හින්දු බලපෑම්, ආභාසයන් මෙහි සියලු අංශයන් කෙරෙහි සමව බලපා ඇති බවයි. ක්‍රි. ව. 1505න් පසු මෙහි ගොඩබට පෘතුගීසීන් මෙන් ම 1796 දී පැමිණි ලන්දේසීන් මෙන්ම 1802 දී ඉංග්‍රීසීන් පැමිණීමෙන් මෙහි සංස්කෘතික ලක්ෂණ ඕනෑවටත් වඩා වෙනස් වී ආර්ය සභ්‍යත්වය ගිලිහෙමින් බටහිර සංස්කෘතික ලක්‍ෂණයන්හි බලපෑම ලැබුණු බව පෙනේ. මේ නිබන්ධනය මගින් එකී සංස්කෘතික ලක්ෂණ අවස්ථාවෝචිතව සහ ප්‍රායෝගිකව සම්මිශ්‍රණය වී වර්තමානය දක්වා විකාශය වීම පිළිබඳ කරුණු ගොනුකර ඇත.
සංස්කෘතිය යනු කුමක් ද ?
සංස්කෘතිය යන සංකල්පය පිළිබඳව සලකා බැලීමේදී සංස්කෘතිය සම්බන්ධයෙන් බැසගත හැකි එක් වාස්තවික නිගමනයක් නැත්තේ ය. සංස්කෘතිය සම්බන්ධයෙන් පුරාතනයේ සිට ම විවිධ අදහස් ඉදිරිපත් වුව ද එය අදටත් නොවිසිදුණු ප්‍රශ්නයක් බව කිවමනා ය. සංස්කෘතිය යනු කුමක්දැ’යි විග්‍රහ කිරීමට ව්‍යායාමයක යෙදෙන ඇතැම් විද්වත්හු සංස්කෘතිය වූ කලී මානව ශිෂ්ටාචාරයේ සමස්තය වශයෙන් කරුණු දක්වති. තවත් ආකාරයකට පැහැදිලි කළහොත් මිනිසා එකිනෙකා සමඟ ඇති කරගනු ලබන සාමාජික සම්බන්ධතා පදනම් කොට ගෙන පරපුරෙන් පරපුරට, යුගයෙන් යුගයට උරුම කරගනු ලබන්නා වූ දැනීම් (නබදඅකැාටැ) අත්දැකීම් (ැංචැරසැබජැ) සම්මිශ්‍රණික හැසිරීම් රටාව ලෙස දක්වයි. උක්ත නිර්වචන පිළිබඳ සලකා බැලීමේදී සංස්කෘතිය සීමාවක් දැක්විය හැකි සංකල්පයක් ලෙස දැක්වීම උගහට ය. මන්ද සංස්කෘතිය මිනිසා විසින් පරපුරෙන් පරපුරට රැගෙනයන දෙයක් බැවිනි. සංස්කෘතිය මෙලොව ජීවත්වන මිනිසුන් උගත් දෙයයි. ඔවුන්ගේ ජීවන රටාවයි. මේ අනුව සංස්කෘතිය යන්නෙන් ගම්‍ය වන්නේ භාෂාව, ජිවත්වන භූමි කලාපය, සාම්ප්‍රදායික ජිවන අංග, ඓහිතිහාසික අගයන් පමණක් නොව කන බොන, අදින පලදින සියල්ලේම සමස්තය වන බවයි. මේ අර්ථයෙන් සලකා බැලීමේදි අප විසින් සෑම කටයුත්තකදීම අපේ සංස්කෘතිය ආරක්ෂාකරගත යුතුයි. සංස්කෘතිය විනාසවීමට ඉඩ නොදිය යුතුයි. ආදි වශයෙන් සඳහන් කරන්නේ සංස්කෘතිය අපේ ජිවිත තුළ ප්‍රබලව බලපැවැත්වෙන බැවිනි.
සංකේතානුසාරයෙන් සාමාජිය ලෙස හිමිකරගත්තා වූ ද, පාරම්පරික වශයෙන් අත්පත් කොට ගත්තා වූ ද සියලුම චරියා රටාවන්ට දියහැකි සාමුහික නාමය සංස්කෘතිය වේ. මිනිසාගේ චරියාව හා සංස්කෘතිය අතර අවියෝජනීය සම්බන්ධතාවක් පවතින අකාරයක් දැකියහැකි වේ. සංස්කෘතිය නිර්මාණය වන්නේ ම මිනිසාගේ චරියාවන් පදනම් කරගනිමිනි. සංස්කෘතිය පිළිබඳ කතාකිරිමේ දී මහා සංස්කෘතිය මෙන් ම කුඩා සංස්කෘති ගණනාවක් ම පවතින ආකාරය දැකිය හැකි වේ. එහිලා විශ්ව විද්‍යාල සංස්කෘතිය, දේශපාලන සංස්කෘතිය, සිංහල සංස්කෘතිය, දමිළ සංස්කෘතිය, බෞද්ධ සංස්කෘතිය ආදිය උදාහරණ සපයයි.
ප්‍රාග් ආර්ය අවධියේ ලංකා සංස්කෘතිය හා පසුකාලීන එහි වෙනස්වීම්
අපේ ඉතිහාසය ආරම්භ වන්නේ විජය කුමරුගේ ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණීමේ කතා පුවතත් සමඟ ය. එහෙත් විජය කුමරා ප්‍රමුඛ පිරිස ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණි අවස්ථාවෙහි සිදු වූ ඇතැම් සිදුවීම් පිළිබඳ ප්‍රවෘත්තීන් අනුව විජය කුමරා පැමිණීමට පෙර ලක්දිව විසුවන් පිළිබඳ හැඟීමක් ද අප තුළ ජනිත වෙයි. ඒ තොරතුරු අනුව ලක්දිව ආදිම වැසියන් යක්ෂ නමින් හදුන්වනු ලැබූහ’යි නිගමනය කළ හැකි ය. මේ දිවයිනේ විසූ ආදිකාලීන මනුෂ්‍යයන්ගේ විරුද්ධතාවලට මුහුණපෑමට ඇතැම් විට වෙළෙඳුන්ට සිදු වූ නමුත් ඇතැම් විට සාමයෙන් වෙළඳාම් කර ගැනීමට ද ඉඩ ලැබුණේ ය. මේ ලජ්ජාශීලි තේරුම්ගත නොහැකි ඉක්මන් ගති ඇති මිනිසුන් අමනුෂ්‍යයන් හැටියට පෙනීම පුදුමයක් නොවේ. යනුවෙන් හැඳිනීම එය තීව්‍ර කරන්නකි.
කුවේණිය පිළිබඳ කථා පුවත ලක්දිව ආදිම වැසියන් පිළිබඳ අදහසක් අප තුළ ජනිත කරවයි. විජය කුමරු ලක්දිවට පැමිණි දිනය පිළිබඳ මහාවංසය කරන විස්තරයෙන් ප්‍රකට වන්නේ යක්ෂ නමින් හැඳින්වුණු ඒ වැසියන් එක්තරා අන්දමකට සකස් වූ මිනිස් කොටසක් ලෙසින් කල්පනා කළ හැකි බවය. මෙදින සිරිසවත්ථු පුරයෙහි තූර්යවාදන, ගීත රාවය සහිත මහත් උත්සවශ්‍රීයෙන් පැවැත්වුණු යක්ෂයින්ගේ ආවාහ මංගලෝත්සවයක් සිදු විය. (මහාවංසය ඪෂෂ - 30 - 34). ඥාති සම්බන්ධතා පැවැත්වීම, ආවාහ-විවාහ මංගලෝත්සව පැවැත්වීම, ගායනය, වාදනය, නර්තනය ආදී සෞන්දර්යාත්මක කාර්යයන් පැවැත්වීම වැනි දෑ සංස්කෘතික වශයෙන් සමාජය දියුණු වීමෙහි දී දක්නට ලැබෙන සමාජාංගයෝ ය. ප්‍රාකෘතික සමාජවල ප්‍රාථමික ස්වරූපයෙන් දක්නට ලැබෙන නැටුම්, ගැයුම්, වැයුම් වැනි දෑ ගොරහැඩි ය; අසංවරශීලී ය. මහාවංසය වාර්තා කරන ඉහත සඳහන් තොරතුරුවලින් සමාජය සංස්කෘතික වශයෙන් එක්තරා ප්‍රමාණයකට දියුණු වූ තත්ත්වයක පැවති බව පැහැදිළිව නිගමනය කළ හැකිය. විජය කුමරු ලක්දිවට ගොඩබසින අවධිය වන විට කිසියම් ප්‍රමාණයකට එකල ලක්දිව වැසියෝ දියුණු තත්ත්වයක සිටියහ’යි නිගමනය කිරීම අසාධාරණ නොවේ.
කෙසේ වුව ද විජය කුමරු ඇතු`ඵ පිරිස මෙහි පැමිණීමට පෙරාතුව විදේශීය වෙළෙඳුන් මෙහි වැසියන් සමඟ සබඳතා පැවැත්වූ බව ජාතක අටුවාවේ වළාහස්ස ජාතකයෙන් හෙළිදරව් වේ. එහි පැනෙන අන්දමට මෙහි ආර්යාවතරණයට පෙර සිටම ජනප්‍රිය වූත් සියලු අංගෝපාංගයන්ගෙන් සමන්විත වූත් වෙළෙඳ මධ්‍යස්ථාන තිබී ඇත. ඊට අමතරව මෙහි විසුවන් කෘෂිකර්මාන්ත කටයුතුවලින් දිවි ගෙවූ පිරිසක් බව දැරණියගල මහතා විසින් මෙහි කරන ලද කැණීම්වලින් තහවුරු කරගෙන ඇත. ඒ කැණීම්වලදී හමු වූ විවිධ නටබුන් මගින් එකල වැසියන් ආහාර පිසීම, වී වගාව, යකඩ භාවිතය ගැන හොඳින් දැන සිටි පිරිස් බව තහවුරු වේ.
විජයාගමනය ප්‍රවාදයක් ලෙස සළකා බැහැර කළ ද, එම කතා පුවත කියවෙන වකවානුවෙහි දී ඉන්දියාවේ නැගෙනහිරින් හා බටහිරින් මෙන් ද දකුණින් ද භාරතීය ජන කොටස් මෙහි පැමිණ ඇත. පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකයන්ට අනුව මහාතිත්ථ හා ගෝකණ්ණ යන ප්‍රදේශවල මෙන් ම රුහුණු ප්‍රදේශයෙහි ද මේ සංක්‍රමණික කොටස් ජනාවාස පිහිටුවා ගත්හ. මෙසේ පැමිණ පදිංචි වූ පිරිස් මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ පැමිණෙන තුරු කවර ආකාරයක හෝ ඇදහිළි ක්‍රමයක් අනුගමනය කරන්නට සිදුවූවාට කිසිදු සැකයක් නැත. සමාජ විද්‍යාඥයින් විසින් බැසගෙන ඇති නිගමනවලට අනුව ‘ආගම’ යන වහර භාවිත කළ නොහැකි තත්ත්වයේ යම් යම් ඇදහිලි ප්‍රාථමික ජන කොට්ඨාස අතර පවා පවතියි. දේශීය ප්‍රභවයක් ඇති ආගම් සම්බන්ධව මහාවංසයේ දක්නට ලැබෙන සටහන් විශ්වාස භාවයෙන් වැඩි වෙති’යි හැඟේ. බුදුසමය මෙහි ආපසු ඒ හා නොගැටී සාමයෙන් ඒවා පැවති බව ශ්‍රී ලංකා සංස්කෘතික ඉතිහාසයේ දිගින් දිගට ම දක්නට ලැබේ.
ලක්දිව දියුණු සංස්කෘතිකාංග නියෝජනය කරන ජනකොටස වශයෙන් සැලකිළි ලබන්නේ විජයාවතාරණයත් සමඟ මෙරටට පැමිණි ආර්ය වර්ගයා යි. උපප්‍රවේශයක් වශයෙන් ඉන්දියාවට පැමිණි ආර්ය වර්ගයා දියුණු සංස්කෘතියකට හිමිකම් කියයි. වේද සාහිත්‍යයෙන් ඒ බව ප්‍රකට වෙයි. ඉන්දියාවේ වර්ධනය වෙමින් පැවති ආර්ය සංස්කෘතිය රැගෙන ආ ආර්ය ජනතාව ලක්දිවෙහි ද ප්‍රබල සංස්කෘතියක් ගොඩනැගීමේ අඩිතාලම දැමීය. විධිමත් රාජ්‍ය පාලනයකට පසුබිම දැමූ ඒ ජනතාව මූලික වශයෙන් කෘෂිකර්මය පදනම් කොට ගත් ජන ජීවිතයක් ආරම්භ කළේය. අද දක්වා ගලා එන ජන ජිවිතයේ පදනම කෘෂිකර්මය පදනම් වූ ආර්ථික ක්‍රමය යි; කෘෂිකර්මය පදනම් වූ සංස්කෘතික රටාවයි. මහින්දාගමනයට පෙරාතුව ඉන්දියාවෙන් ලක්දිවට පැමිණි ජන කොටස් වරින් වර ඉන්දියාවට හසුන් යැවූ බව මහාවංසය වාර්තා කරයි. විජය රජුගේ අවසාන සමයෙහි ඔහු සුමිත්ත කුමරුට ලියුමක් යවා ඇත. ඒ තොරතුරුවලින් සිතිය හැක්කේ කිසියම් ක්‍රමයක අක්ෂර මාලාවක් ලක්වැසියන් විසින් භාවිත කළ බවයි. ආර්ය ජනතාව ඉන්දියාවේ එකල භාවිත කළ අක්ෂර මාලාව මෙහි දී පරිහරණය කරන්නට ඇත.
පණ්ඩුකාභය රාජ්‍ය සමයෙහි අනුරාධපුරයෙහි කරන ලද ගොඩනැගිලි සමූහයක් ගැන මහාවංසය වාර්තා කරයි. ඒ අනුව කිසියම් ගෘහ නිර්මාණ කලාවක් ඔවුන් සතුව පැවතිණැ’යි සිතිය හැකිය. පණ්ඩුකාභය රජතුමා විසින් කිසියම් නිශ්චිත සැලැස්මක් අනුව අනුරාධපුරයේ පළමුවැනි වරට අංග සම්පූර්ණ නගරයක් ගොඩනංවාගත් ආකාරය මහාවංසයේ දසවැනි පරිච්ඡේදයේ විස්තර වෙයි. එතුමන්ගේ මෑණියන් තරුණියකව සිටි සමයේ ඇයට විශේෂ ආරක්ෂා සංවිධාන සැලසීම් වස් තනන ලද කවුළු සහිත එක්ටැම් ගෙයක් (ඒකථූනිකා) ගැන විස්තරයක් ද හමුවෙයි. එවකට භාරතයේ මෙන් ම මෙරටේ ද මේ ගොඩනැගිලි සදහා භාවිත වූයේ අවු-වැසි සහිත ස්වභාව ධර්මයාගේ තර්ජනවලට මුහුණ දීමේ දී ඉක්මනින් විනාශයට පත්වන දැව වර්ග හා මැටි වැනි අස්ථිර ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍යයන් ය. එහෙයින් ඒවා තැනූවන්ගේ හා භාවිත කළවුන්ගේ ඇවෑමෙන් පසු ඊළග පරම්පරාවන්ගේ ප්‍රයෝජනය හා අධ්‍යයනය සදහා ඒවායේ නටබුන් ඉතිරි වූයේ නැත. භාරතයේ ද මූර්ති කලාව හා ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය මුලින් ම හදාරන්නට පටන්ගත් නූතන උගත්තු මෞර්ය රාජ්‍ය සමයට පෙරාතුව කාලය නිර්ණය කළ හැකි නෂ්ටාවශේෂයන් දක්නට නොලැබුණු හෙයින් ඒ පැරණි යුගයේ භාරතීයයන් කලාශිල්ප නොදැන සිටි බවට වැරදි නිගමනයනට එළඹියහ. එහෙත් එබඳු නිදසුන් දක්නට නැත්තේ ඒ යුගයේ විසූවන් මේ ශිල්ප අභ්‍යාස නො කළ නිසා නොව, ඒ සදහා ඔවුන් යොදා ගත් ද්‍රව්‍ය ඉක්මණින් විනාශයට පත්ව යන මාධ්‍යයන් වූ හෙයිනි. අනෙක් අතට සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ගේ වාසය සදහා තනන ලද ගෙවල් ඔවුන්ගේ අභාවයෙන් පසු රැක බලා ගන්නට අවශ්‍යතාවයක් ද සමාජය සතු නොවී ය. මේ නිසා ආගමික හා පොදු අවශ්‍යතා සදහා තනන ලද ගොඩනැගිලි කලක් තිස්සේ ආරක්ෂා කර ගැනීමට, අළුත්වැඩියා කරන්නට හා යලි ගොඩනංවන්නට එක්තරා ප්‍රමාණයක වෙහෙසක් ගන්නා ලද අතර, එමගින් ඒවා සුරක්ෂිත වූ නමුත් සාමාන්‍ය ජනතාවගේ ගෙවල් දොරවල් සාහිත්‍යමය වාර්තාවල සඳහන් වන මතකයන් පමණක් ඉතිරි කොට ඇත.
මීට අමතරව අනුරාධපුර ප්‍රධාන බලකොටුව ඇතු`ඵව මු`ඵ රටෙහිම ආරක්ෂාව සඳහා විශේෂිත වූ වැඩපිළිවෙලක් තිබූ බව ද මෙහි දී සඳහන් කළ හැකිය. පණ්ඩුකාභය රජ දවස තිබුණැයි සැළකෙන ‘රත්ති රජ්ජක’ හෙවත් ‘නගර ගුත්තික’ තනතුර වර්තමානයේ පොලිස් නිලධාරියෙකුගේ කාර්යභාරයට සමාන කළ හැකිය. ඔහුට නියමිතව තිබණු, පැවරී තිබුණු වගකීම නම් නගරයේ ආරක්ෂාව නංවාලීමයි. වත්මනේ වුව ද පොලිස් නිලධාරියාට ඇත්තේ මෙවන් වගකීම් සමුදායක්ම ය.
ප්‍රාග් මහින්ද යුගයේ ආගමික විශ්වාස ප්‍රමුඛ ගණ දෙකකට බෙදා දැක්විය හැකිය. පළමු ගණයට බ්‍රාහ්මණ සමය, ජෛන සමය, ආජීවක ඉගැන්වීම් හා පරිව්‍රාජක ඉගැන්වීම් ඇතුළත් කළ හැකිය. මේවා එක්තරා ප්‍රමාණයකට සංවිධානාත්මක වූ දාර්ශනික පක්ෂයට නැඹුරු ආගම් වන අතර, ඒ සැම එකක් ම භාරතීය ප්‍රභවයකට උරුමකම් කියයි. දෙ වැනි ගණයට යක්ෂයන්, වෘක්ෂදේවතාවුන්, ඉටු දෙවියන්, මළගියවුන් වැනි අය පිදීම ඇතුළත් වෙයි. මේ සියල්ල ආගම් වශයෙන් ක්‍රමිකව සංවිධානය වූ ඒවා නො වන අතර භාරතීය ප්‍රභවයන් පිළිබද ව කතා කිරීම අනවශ්‍ය තරමට දේශීයත්වයෙන් යුක්ත වෙයි. එසේ ම සැම ප්‍රාථමික ජන සමාජයක ම මෙවන් විශ්වාස පොදු ජනයා තුළින් පහළව පැතිරෙන බව සමාජ විද්‍යාඥයන්ගේ පිළිගැනීමයි. මේ වර්ග දෙකේ ම ආගමික විශ්වාසයන්ගෙන් සංකීර්ණව විචිත්‍රව එහෙත් බුදුසමය පිළිබද පමණක් කිසිදු හැඳිනීමකින් තොරව පැවති පරිසරයක් මහාවංසයෙන් විස්තර කැරෙන බව පිළිගැනීමට සිදුවෙයි. මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් ලක් වැසියනට බුදුසමය හදුන්වා දෙනු ලැබූයේ මේ ඌනතාව පිරිමසාලීම සදහා ය.
ඒ අතරින් බ්‍රාහ්මණ සමාජය ආර්යයන් පැමිණීමට පෙර සිට යම් තත්ත්වයක් උරුම කරගෙන සිටි බව සඳහන් කළ හැකිය. විශේෂයෙන්ම ඔවුන්ගේ පැමිණීමත් සමග උපතිස්ස කුමරු තමන්ගේ නමින් ජනාවාසයක් නිර්මාණය කිරීම මෙහි ප්‍රකට අවස්ථාවකි. උපතිස්ස යනු බ්‍රාහ්මණ වංශිකයෙකි. ඊට අමතරව පණ්ඩුකාභය කුමරු උපත ලබා මාමාවරුන්ගෙන් ආරක්ෂා වීම සඳහා ගෙන ගොස් බාර දී ඇත්තේ ද ඔහුට අධ්‍යාපනය ලබා දුන්නේ ද පණ්ඩුල නමින් හැඳින්වෙන බමුණෙකි. පසුව ඔහුගේ පුතු වූ චන්ද්‍ර කුමරු පණ්ඩුකාභයගේ පුරෝහිත වීමෙන් බ්‍රාහ්මණ සමාජයේ තත්ත්වය කෙබඳුදැ’යි ඉතා හොඳින් පලට වේ.
කිරින්දෙන් හමු වූ පළමුවැනි සියවසට අයත් පද්‍යමය සෙල්ලිපියෙහි නාග නමැති යුවරජු මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය අත්හැර බුදුසමය වැළඳගත් බව සදහන් වෙයි. මෙහි සදහන් මිත්‍යාදෘෂ්ටිය යනු ප්‍රාග්බෞද්ධ යුගයෙහි සිට මෙරට පැවත ආ ඇදහිලි විය හැකි ය. පොදු ජනතාව අතර පමණක් නොව, රාජකීයයන් හා රාජකීය පවුල් ආශ්‍රිත ප්‍රභූන් අතර ද මෙවැනි ඇදහිලි හා විශ්වාස පැවති බව සිතිය හැකිය. පණ්ඩුකාභය රාජ සමය පිළිබද වංශකතාවල එන විස්තරවලින් ප්‍රාග්බෞද්ධ යුගයෙහි ශ්‍රී ලංකාවේ පැවති විවිධාකාර ඇදහිලි පිළිබඳ අංග සම්පූර්ණ තොරතුරු අපට හමු වෙයි. පණ්ඩුකාභය රජු දවස යක්ෂ ඇදහිල්ලට හා වන්දනාවට සෑහෙන තැනක් තිබිණි. පණ්ඩුකාභය රජ චිත්තරාජ නමැති යක්ෂයාට අභය වැවේ පහළ කෙළවරෙහි වාසස්ථානයක් තනා දී ඇත. චිත්තරාජ යක්ෂයා ජලයට අධිගෘහිත භූතයකු සේ සැලකේ. කුරුධම්ම ජාතකයේ විස්තර වන අන්දමට චිත්තරාජ ඇදහිල්ල භාරතයේ ද පැවතිණි. පණ්ඩුකාභය රජු කාලවේල නමැති යක්ෂයාට නගරයේ නැගෙනහිර පැත්තේ වාසස්ථානයක් ඉදි කොට ඇත. චිත්තරාජ හා කාලදේව යන යකුන් දෙදෙනා ගැන ම මහාවංසයේ සදහන් වන්නේ එකටම ය. මේ දෙදෙනා මිනිසුන් වශයෙන් ජීවත්ව සිටිය දී පණ්ඩුකාභය කුමරුන්ගේ දෙමාපියන්ට ඉතා හිතවත් ව සේවය කළ සේවකයන් බවත්, උන්මාදචිත්‍රාගේ සහෝදරයන් මොවුන්ගෙන් යම් යම් තොරතුරු විමසා ඒවා හෙළි නො කළ වරදට ජීවිතක්ෂයට පත්කරනු ලැබූ බවත්, පෙර ආත්ම භාවයේ පැවති හිතවත්කම නිසා යක්ෂාත්මය ලැබූ පසුත් පණ්ඩුකාභයට හිතවත්ව විසූ බවත් මහාවංසය විස්තරාත්මක ව පවසයි. උත්සව අවස්ථාවලදී පණ්ඩුකාභය රජු මේ භූතයන් දෙදෙනා සමග සම අසුන්වල හිද විවිධ ක්‍රීඩාවන් නැරඹූ බව ද පවසා ඇත. මහාවංස විස්තරය අනුව මේ දෙදෙනා මළ භූතයන් බව පිළිගත හැකි ය. මොවුන් දෙදෙනා ගැන විස්තරයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ මළ ගිය ඇත්තන් පිදීම හෙවත් පීතෘ වන්දනාව පැවති බව ප්‍රකට වෙයි. ජීවතුන් අතර වාසය කරද්දී පණ්ඩුකාභය රජ පවුලට මහගු සේවාවක් කළ මේ හිතෛෂී සේවකයන් දෙදෙනා මළ පසු ඔවුන්ට භූතාත්ම ලෙස සලකා පූජා පවත්වන්නට ඇත. රජතුමා ඔවුන් හා සම අසුනේ සිට රැඟුම් නැරඹීම ඇතැම් විට ඔවුන්ගේ ප්‍රතිමා භාවිත කිරීමෙන් කළා විට හැකි ය.
පණ්ඩුකාභය රජ පවුලට ළෙන්ගතුව සිටි දාසියක් ද මළ පසු යක්ෂණියක ව උපත ලැබුවාය. ඊට පසු පණ්ඩුකාභය රජු ඇයට නගරයෙන් දකුණු වාසල දෙවොලක් ඉදි කොට දුන්නේය. ප්‍රාග්බෞද්ධ යුගයේ සිට ප්‍රභවය සදහන් වන ප්‍රේතාත්ම පිළිබදව විශ්වාසය පසුකාලීනව ද පැවත ඇත. ක්‍රි. ව. 4 වන සියවසේ රජ කළ මහසෙන් රජු මිය ගිය පසු ජනතාව ඔහුට ‘මින්නේරි දෙවියෝ’ යන විරුදාවලිය භාවිත කරමින් පුද පූජා පැවැත්වූයේ ය. පණ්ඩුකාභය රජතුමා මහේජ නමැති යක්ෂයා සදහා දේවාලයක් කරවූ බවත්, පසු කාලයේ දී ථූපාරාමයේ නිදන් කිරීම සදහා ධාතුන් වහන්සේලා වැඩම කළ ඇතා මහේජ දේවාලය දක්වා ගමන් කළ බවත් සඳහන් වෙයි. මේ විස්තරය අනුව මහේජ දේවාලය දේවානම්පියතිස්ස රාජ්‍ය සමයේ ද පැවති බව පිළිගත හැකි ය. මළගියවුන් පිළිබද විශ්වාසය ප්‍රාග් මහින්ද යුගයෙහි ලංකා සමාජයෙහි දැඩිව පවතින්නට ඇත. මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ පොදු ජනතාව සදහා පැවැත් වූ ධර්ම දේශනාවලට මාතෘකා පේතවත්තු හා විමානවත්තු යන දේශනාවලින් තෝරා ගත් බව පෙනේ. පේතවත්තු හා විමානවත්තු යන ග්‍රන්ථ දෙකෙහිම විස්තර කරන්නේ මිය ගිය ඇත්තන්ගේ කථා වස්තු ය. මෙලොව ජීවත්ව සිටිය දී කළ කුශල හා අකුශල කර්මවලට අනුරූපව ඊළඟ උපත ලැබෙන අයුරු ඒ කථාවලින් විස්තර වෙයි. දේශීය වශයෙන් ජනතාව අතර පැවති ආදි කල්පිත මළවුන් ඇදහීමේ සිරිත, බෞද්ධ ආචාරාත්මක ඉගැන්වීම් සමාජයට කාවැද්දීම සදහා මිහිඳු හිමියන් උත්සාහ ගත් බව මෙයින් පැහැදිළි වෙයි.
පුරාණ ලංකා වැසියන් විසින් මහේජ, වෛශ්‍රවණ, විභීෂණ, කාලසෝදර වැනි යක්ෂයෝ පුදනු ලැබූහ. යක්ෂණියන් පිළිබඳව ද මහාවංසය සදහන් කරයි. වළවාමුඛී, පශ්චිමරාජිනී යන යක්ෂණියෝ ඔවුන් අතර වෙති. වළවාම්ඛී (චේතියා) ජුතින්දරගේ භාර්යාවයි. මැය අශ්ව වේශයෙන් පණ්ඩුකාභය රජුට උපකාර කර ඇත. වෘක්ෂ දෙවතාවන් පිදීම ද ඈත අතීතයේ සිදු වූ බවට සාධක හමුවෙයි. පණ්ඩුකාභය විසින් අනුරාධපුර බටහිර වාහල්කඩ අසල නුග ගසක් වෛශ්‍රවණගේ වාසභවන සේ ද, තල් ගසක් ව්‍යාදදේවගේ වාසභවනය සේ ද සම්මත කර ඇත. තල් ගසට ඉපැරණි ඉන්දීය ජනතාව ද පුද සත්කාර පවත්වා තිබේ.
ගෝත්‍රික ජන කොටස් සිය ඉෂ්ට දේවතාවන් ලෙස යම් යම් දෙවිවරුන් ඇදහීම කවර සමාජයක වුව ද දක්නට ලැබෙයි. පැරණි ලක්වැසියන් ද එක් එක් පිරිස්වල ඉෂ්ට දේවතාවන් ලෙස යම් යම් දේවතාවුන් නියම කරගෙන සිටි බවට මහාවංසයේ එන විස්තර ම සාධක සේ දැක්විය හැකිය. ව්‍යාධ දේවතාවන් වැද්දන්ගේ හෙවත් දඩයක්කාරයන්ගේ දේවතාවායි. කම්මල්කරුවන්ගේ දේවතාවා ‘කම්මාරදේව’ නමින් හැඳින්විනි. මේ හැර මුළු අනුරාධපුරයට ම අධිපති දෙවියා පුරදේව ය. මුළු සිරිලකට ම අධිපති දෙවියා උප්පලවණ්ණ ය. මෙබදු දෙවිවරුන් පිළිබඳ හැඟීම් මූල බීජ භාරතයෙන් මෙහි පැමිණීම සිදු විය හැකිය. එමගින් ප්‍රකට වන්නේ ඉහත සඳහන් දෙවිවරුන් ඉන්දියාවේ සිට මෙහි කැඳවාගෙන ආවාය යන්න නොවේ. ඒ ඒ වස්තුවලට අධිගෘහිත දෙවිවරුන් ඇත යන විශ්වාසය භාරතයෙන් පැමිණි ජනතාවගේ සිත් තුළ වූ බවය.
නාගයන් ඇදහීම ද තාරකා වන්දනය ද වෘක්ෂ වන්දනය ද මෙ කල පැවති බව පෙනේ. නක්ෂත්‍ර විද්‍යාවත් නිමිති ශාස්ත්‍රයත් පුරාණයේ සිට පැවති බව පැහැදිළි ය. නැකැත් අනුව වැඩ කිරීම ද නිමිති ශාස්ත්‍රය ද දත් අය කී අනාවැකි ද පිළබඳ විස්තර අපට හමු වෙයි. මේ විශ්වාස දැඩිව පැවතියාට කිසිදු සැකයක් නොමැත. ප්‍රාථමික සමාජවල මෙබදු විශ්වාස පැවතීම ස්වාභාවික ය. එය අපූර්ව දෙයක් නොවේ. එම නිසා ලංකාවේ ද එබදු විශ්වාස ස්ථිරව ම පවතින්නට ඇත.
මේ විශ්වාස බුදුසමයට එරෙහිව ක්‍රියා කළ බවට සාධක කිසිවක් නොමැත. මිහිඳු මාහිමියන් රැගෙන ආ බුදුසමය මෙබඳු අහිංසක විශ්වාස සමග සහජීවනයෙන් පැවති බවට සැකයක් ද නොමැත. මක් නිසා ද යත් එබදු විශ්වාස කෙරෙහි නම්‍යතාවෙන් යුක්ත වූ බව පේතවත්තු හා විමානවත්තු දේශනාවන්ගෙන් මෙන් ම ආටානාටිය වැනි සූත්‍රවලින් ද ඔප්පු වන බැවිනි. දහවැනි සියවසේ සෙල්ලිපියක තිසාවැවේ විසූ රකුසකු මිහිඳු මාහිමියන් විසින් දමනය කරනු ලැබීමක් පිළිබඳ සඳහන් කරයි. මෙය ප්‍රාග් බෞද්ධ සමාජයෙහි පැවැති යක්ෂ භූත විශ්වාස බුදුසමයට අනුවර්ථනය කරගැනීමක් විය හැකිය. බුදුසමය අදහන ජනතාව අතර අද පවා මේ විශ්වාස නොකඩවා පවත්වාගෙන යනු ලැබෙයි.
ඓතිහාසික තොරතුරුවලට අනුව මුල් යුගයේ බ්‍රාහ්මණ ආගමට වැදගත්ම ස්ථානය හිමි වී පැවතිණි. විජය කුමරු පිළිබද කථා පුවතින් දැක්වෙන පරිදි ආර්ය පිරිස උතුරු ඉන්දියාවේ සිට මෙහි පැමිණි බව පෙනේ. මේ ලංකා සමාජයෙහි ද ඔහු භාරතීය සමාජයෙහි මෙන් ම ප්‍රභූත්වය උසුලන්නට ඇත. අපේ වංශකථාවල බමුණන් පිළිබඳ තොරතුරු මහත් රාශියක් ඇතුළත්ව තිබේ. සිංහල රාජවංශය බුදුසමය වැළදගත් පසු බ්‍රාහ්මණයන් නැතිව බැරි පිරිසක් වූ බව පසුකාලීන ලංකා ඉතිහාසයෙන් ප්‍රකට වෙයි. විජය සමග පැමිණි උපතිස්ස කලක් ශ්‍රී ලංකාවේ අගනුවර ව පැවති උපතිස්ස ග්‍රාමය නිර්මාණය කළේය. එසේ ම ඔහු රජුගේ පුරෝහිත තනතුර ද දැරී ය. පණ්ඩුකාභයට ශිල්ප ශාස්ත්‍ර ඉගැන්වූ ගුරුවරයා පණ්ඩුල ය. ඔහු බ්‍රාහ්මණයෙකි. පණ්ඩුකාභයගේ පුරෝහිත තනතුර ද ලබා ගත්තේ ය. පණ්ඩුලගේ පුත්‍රයා වූ චන්ද්‍ර පියාගෙන් පසු ඒ තනතුරට පත් වූයේ ය. අපේ ඉතිහාස වාර්තාවලට අනුව ලක්දිව පුරෝහිත තනතුර බ්‍රාහ්මණයන් විසින් ම උසුලන ලද ඉතා වැදගත් රාජකීය තනතුරකි.
පණ්ඩුකාභය රජතුමා සොත්ථිසාලා නමැති ගොඩනැගිල්ලක් තැනවීය. මේ ශාලාව බමුණන් විසින් ස්වස්ති වචන පවසන ශාලාව නැතහොත් ආරෝග්‍යශාලාව යයි මහාවංසටීකාව සදහන් කරයි. ටීකාවේ සඳහන් අර්ථ දෙකින් “යහපතක් ම වේවා”( සොත්ථ්‍යත්ථු) යි ආශිර්වාදාත්මක වචන පවසන ශාලාව සොත්ථිසාලා යන්නෙන් සඳහන් කළ බව විද්වතුන්ගේ පිළිගැනීමයි. ඒ අනුව බ්‍රාහ්මණ ආගම සෑහෙන ශක්තියකින් යුතුව මෙහි පැලපදියම් වී පැවති බවට සැකයක් නැත. සිංහල රාජවංශය බුදුසමය වැළදගත් පසු ඛල්ලාටනාග, වළගම්බා වැනි රජවරුන්ගේ රාජ්‍ය සමයන්හි දී ඇති වූ අබෞද්ධ විප්ලව මාලාවෙහි තිස්ස් බ්‍රාහ්මණයා බල පිරිස් පිරිවරා කළ පෙරළිය ආදියෙන් පැහැදිලි වන්නේ බ්‍රාහ්මණ ආධිපත්‍යය සුළුපටු නොවූ බවය.
බ්‍රාහ්මණයන් ක්ෂත්‍රීයයන් සමග ළඟ ඇසුර ලත් ප්‍රභූ පිරිසකි. ඔවුන් විසින් ඉටු කළ ආගමික කටයුතුවලට අතිරේකව දේශපාලනමය අභිප්‍රායන් ද මොවුන් වෙත පැවත ඇත. මූලාරම්භයෙහි සිට ම බ්‍රාහ්මණ ඇසුර හා බලය දක්නට ලැබෙන නිසා බ්‍රාහ්මණ ආගම මෙහි පැවති බව විශ්වාස කළ හැකි ය. ජෛන ආගම් පිළබඳ තොරතුරු ද අපේ ඓතිහාසික මූලාශ්‍රයන්හි ඇතුළත් වෙයි. පණ්ඩුකාභය රජතුමාගේ කාලය හා බැදුණු තොරතුරු රැසක් ඒ අතර වෙයි. ජෝතිය, ගිරි හා කුම්භාණ්ඩ යන නම් ඇති නිගණ්ඨයන් තුන් දෙනෙකු ගැන මහාවංසයේ වාර්තා වෙයි. මේ නිගණ්ඨයන්ට පණ්ඩුකාභය රජු වාසස්ථාන ඉදි කොට දී ඇත. මේ නිගණ්ඨාරාම තුන දේවානම්පියතිස්ස රජතුමාගේ කාලයේත් පැවත ඇත. අනුරාධපුර මහා විහාරයේ සීමාව නියම කිරීමේ දී ජෝතිය, ගිරි හා කුම්භාණ්ඩ යන නිගණ්ඨයන් තිදෙනාගේ ම ආශ්‍රම ඇතුළත් කළ බව සඳහන් වීමෙන් එය වටහා ගත හැකි ය. ඛල්ලාටනාග රාජසමය වන විට ලක්දිව ජෛන ධර්මය ඇදහූ සෑහෙන පිරිසක් වාසය කරන්නට ඇතැ’යි සිතිය හැකි ය. එම යුගයෙහි ජෛනාගම පිළගෙන සිටි කුමාරවරුන් තිදෙනා රාජ්‍යය ලබා ගැනීමට වෑයම් කොට අසාර්ථක වී ජෛන ක්‍රමයට සිය දිවි නසා ගත්හ. ක්‍රි. ව. පස්වැනි සියවසේ කාශ්‍යප රජුගේ සොහොයුරු මුගලන් කුමරා ඔත්තු ලබා ගැනීම පිණිස ජෛන භික්ෂූන් චර පුරුෂයන් වශයෙන් යෙදූ බව සැලකිය යුත්තකි. පණ්ඩුකාභය යුගයෙහි විසූ ගිරි නමැති නිගණ්ඨයාගේ ආරම්භය ගැන වළගම්බා රාජ්‍ය යුගයේ විශේෂයෙන් සදහන් ව ඇත. වළගම්බා යුතය දක්වා ම ගිරි ජීවත් ව සිටි බව මහාවංසය අනුව කෙනෙකුට සිතේ. සමහර විට මේ ගිරි එකම නමින් හැදින්වුණු දෙදෙනෙකු වීමට ඉඩ ඇත. කෙසේ වුවද ජෛන සමය පැරණි ලක්දිව ප්‍රචලිත නොවූයේ ය.
පණ්ඩුකාභය රජ මක්ඛලීගෝසාලගේ අනුගාමිකයන් සේ සැළකෙන ආජීවකයන්ට ද තැනින් තැන ඇවිදින සත්‍ය ගවේෂක තාපස පිරිසක් වූ පරිව්‍රාජකයන්ට ද ආරාම තනවා දුන්නේ ය. මොවුන් ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණෙන්නට ඇත්තේ ඉන්දියාවෙන් ආ වෙළෙඳුන් සමග විය හැකි ය. එසේ වුව ද මොවුන්ගේ ආගමික බලපෑම් වශයෙන් සැලකිය හැකි කිසිවක් ඔවුන් අපට ඉතිරි කර නොතිබීම අපට මහත් අඩුවකි. බුදුසමය ලක්දිව මුල්බැස ගත් නිසා මේ ආගමික අනුගාමික පිරිස් දිය වී යන්නට ඇත.
පැරණි ලක්දිව ශිවලිංග පූජාව ද පැවති බව සමහරුන්ගේ මතයකි. පණ්ඩුකාභය සිවිකා ශාලාවක් කරවූ බව සඳහන් වෙයි. සිවිකා ශාලා යනු ශිවලිංග ශාලාවක් හෝ ප්‍රසූතිඝරයක් හෝ බව මහාවංස ටීකාකරු අනුමාන කර යි. ශිවලිංග පූජාව මේ යුගයේ දී පැවති බව හඟවන පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක තවම හමු වී නැත. ශිවලිංග පූජාව පිළිබඳ පසුකාලීන යුගවල නම් පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක බහුලව ලැබේ. නොයෙක් ශ්‍රමණයන් හා පාෂාණ්ඩයන් මෙහි විසූ බව ඓතිහාසික වාර්තාවල සඳහන් වෙයි. භද්දකච්චායනා කුමරිය ලංකාවට පැමිණියේ පැවිදි වෙසිනි. මෙය කවරාකාරයේ පැවිද්දක් දැයි පැහැදිළි නැත.
මිත්‍යදෘෂ්ටික කුල පන්සියයක් පිළිබඳ මහාවංශය වාර්තා කරයි. එහෙත් මෙයින් කුමක් අදහස් කළේ දැ’යි පැහැදිලි නැත. මෙලෙස භාරතීය ප්‍රභවයන් ඇති විවිධ ආගම් පිළිබදව මහාවංසය සදහන් කරන නමුදු බුද්ධාගම පිළිබද කිසිදු සටහනක් දක්නට නොලැබෙයි. සමහර විටක මෙය සිරිලකට සම්බුදු දහම රැගෙන ඒම පිළිබඳව පසු ව කෙරෙන විචිත්‍ර වර්ණණයට අනුචිත යැ’යි සිතූ නිසා විය හැකිය. ප්‍රාග් මහින්ද ලක්දිව විචිත්‍ර වෛවර්ණ ආගමික පසුතලයෙහි අඩුවකට ඇත්තේ බුදුසමය පමණි. පූර්වෝක්ත සැම භාරතීය විශ්වාසයක්ම වූයේ නම් බුදුසමය පමණක් තිබෙන්නට නොහැකි වීම විය නොහැක්කකි. මිහිඳු මාහිමියන්ගේ සම්ප්‍රාප්තිය අගය කරනු පිණිස ඒ බව නොතකා හරින්නට ඇත. කෙසේ වුව ද බුදුසමය පිළිබඳ පැහැදිළි හැඳුනුමක් නො වුව ද ප්‍රාග් මහින්ද යුගයේ ලාංකිකයන්ට වෙළෙඳුන් මගින් හෝ බුදුසමය ගැන ආරංචි ලැබෙන්නට ඇත.
පණ්ඩුකාභය රජ දවස හැකි සැම ආගමක් ගැනම කරුණු දැක් වූ මහාවංස කතුවර මහානාම හිමියෝ එයිනුදු තෘප්තියට පත් නොවී “මිසදිටු ගත් කුල පන්සියයක් වීය” යි අවිනිශ්චිත ආකාරයෙන් මිසදිටු පවුල් පන්සියයක් ද විසූ බව පවසති. ඒ අනුව ප්‍රාග් මහින්ද යුගයෙහි විවිධාකාර ඇදහිලි හා විශ්වාස පැවති බව පැහැදිළි වෙයි. මෙම රාජ්‍ය සමයේ අනුරාධපුරය නගරය උසස් තත්ත්වයක පැවති බවත් “නගර ගුත්තික” නමින් අලුත් නිලයක් පිහිටුවා (රත්ති රඡ්ජං) පාලන කටයුතු කෙරෙහි දැක්වූ උනන්දුව මෙන් ම චන්දන ගාම වැනි ක්ෂත්‍රිය ජනපද අතර ගමන් බිමන් යැමට මාර්ග පහසුකම් තනා තිබීම ආදිය තත්ත්කාලීන සමාජ ප්‍රවෘත්තිය මැනවින් ප්‍රකට කරයි. නගරයට යාබදව නන්දන උයන හෙවත් ජෝති උයන ද මහා මේඝවනය ද හෙළි කරන තොරතුරු මෙන්ම ඇත්හල් අස්හල් හා දොරගම් හෙවත් ද්වාරගම් පිහිටුවීම සහ පැරණි ලක්දිව ජනාවාස පිළිබඳ ප්‍රවෘත්තිය මාතෘකා ගත පූර්ව සංස්කෘතිය හෙළි කරන්නට දක්වන සාධක අපමණ ය. දඩයම, ගොවිතැන, ගව පාලනය ජීවන ප්‍රවෘත්තිය ලෙස පවත්වා ගෙන ගිය ඔවුන් වැඩි වශයෙන් බිම වගා කිරීමට වෙහෙස වූ බවත් රටේ නොයෙක් පළාත්වල නව ජනාවාස පිහිටුවීමත් කලා ශිල්ප අතින් එතරම් දියුණුවක් නොපැවති බවත් ඉතිහාස සටහන් අනුව හෙළිවෙයි.
“ප්‍රාග් බෞද්ධ ලංකාවෙහි නියම වශයෙන් රජ යයි ගිණිය හැකි පාලකයන් සිටිය බවක් වත්, නානාවිධ ගම් පාලනය හෝ පළාත් පාලනය එක් ගොනු කළ මහාණ්ඩුවක් තිබුණු බවක්වත් නොපෙනේ. ගමනාගමන ක්‍රම හා හසුන් හුවමාරු කර ගන්නා ක්‍රම බෙහෙවින් සීමා සහිත වූ ඒ කාලයේදී, අනුරාධපුරය හා මාගම හෝ කැලණිය අතර නියත ලෙස නොකඩවා සබඳකම් පවත්වා ගැනීම අසීරු කාරියක් විය. එබැවින් ඒ ඒ පළාත්වල නායකයෝ ඉබේම වගේ එම පළාත්වල පාලකයන් බවට පත්වූහ.”
ප්‍රාග් බෞද්ධ ලංකාව දුරාතීතයේ පටන්ම භාරතය සමඟ සබඳකම් පවත්වා ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් භාරතයෙන් ඇත් අස් රිය අටළොස් ශිල්පීන් දහස් ගණන් කුල, විවිධ ශිල්ප ශාස්ත්‍ර ලක්දිවට ලැබුණ බව, වංශකතාවන්ට අනුව මනාව පැහැදිළි වෙයි. පණ්ඩුවාසදේව වැනි ආරම්භක පාලකයන් ගේ සිට ලක්දිව පාලකයන් සිය භාර්යාවන් සඳහා කුමාරිකාවන් සොයා ගනු ලැබුයේ ද භාරතයෙනි. නොකඩවා මෙම යාබද රට සමඟ පැවති සබඳතාවන් නිසා පශ්චාත් කාලීන ලක්දිව සංස්කෘතියෙහි නව ආරම්භයක් සනිටුහන් කළ බව ප්‍රත්‍යක්ෂ වනු ඇත.
“ජගන්මාතා පිදීම මෙන්, දෙවියන්ගේත්, යකුන්ගේත්, තැනට තවනු ලැබූ මියගිය මුතුන් මිත්තන් පිදීම ද පණ්ඩුකාභය කාලයෙහි ක්ෂත්‍රියයන් අතර පැවැත්තේ යයි සිතීමට මහාවංශයෙහි එන ඇතැම් ප්‍රවෘත්ති අනුබල දෙයි. ම්ලේච්ඡ මනුෂ්‍ය වර්ගයක් අතරට හදිසියේ සභ්‍ය මනුෂ්‍ය වර්ගයක් පැමිණි විට ඔවුනොවුන්ගේ සිරිත් විරිත් ඇදහිලි එකිනෙක හා ගැටෙයි. අසමාන සංස්කෘතීන් දෙකක මේ ගැටීම නිසා දෙවර්ගයේම මිනිස්සු මුලදී දූෂණය වෙති. සිංහලයන් හෝ ඔවුන්ගෙන් වඩා බලසම්පන්න ගෝත්‍රයක් හෝ තම ආධිපත්‍යය පතුරුවා අන්‍යයන් මඬින ලද්දේ පණ්ඩුකාභය කාලයෙහි විය යුතු ය.”
ක්‍රි. පූ. තෙවන සියවසේ මැද භාගයේ මෙරටට නිල වශයෙන් බුදුසමය ලැබුණ බව පිළිගත් මතය වෙයි. මාතෘකා ගත කරුණ පිළිබඳ ගැඹුරින් විමසීමේදී දීපවංශය, මහාවංශය, සමන්තපාසාදිකා, සුමංගලවිලාසිනී ආදී ඓතිහාසික ලේඛන වටිනා තොරතුරු හෙළි පෙහෙළි කරයි. මිහිඳු මාහිමියන්ගේ සම්ප්‍රාප්තියත්, දේවානම්පියතිස්ස රජු ඇතුළු ලංකාවාසීන් උන්වහන්සේ වඳාළ දහම පිළිගැනීමත් සමඟ ථේරවාද විභඡ්ජවාද පාලි සම්ප්‍රදාය ලක්දිව ස්ථාපිතව වර්ධනය වීමත් සමඟ මෙරට මහා සංස්කෘතික විප්ලවයක ආරම්භය සනිටුහන් කළ බව කිවයුතුය.
බුදු දහම නගා සිටුවීමටත් එය ව්‍යාප්ත කිරීමටත් ධර්මාශෝක අධිරාජයා සිදු කළ උදාර මෙහෙවර විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතු ය. බුදුන්වහන්සේ පරිනිවන් පා වසර 236 ක් ගෙවී ගිය තැන පාටලී පුත්‍ර නගරයෙහි මෙම අධිරාජයා විසින් කරවන ලද අශෝකාරාමයේ දී පවත්වන ලද තෙවන ධර්ම සංගායනාවෙන් පසුව, බුදු දහම ව්‍යාප්ත කිරීමට රජු විසින් ගත් පියවර අනුව, ලක්දිවට තම පුත් මහින්ද තෙරුන් (සහායට ඉට්ඨිය, උත්තිය, සම්බල, භද්දසාල යන තෙරවරුන් සමඟ සුමණ සාමණේරයන් ද විය.) වැඩම කරවන ලදී. තත්ත්කාලීන සමාජ පසුබිමට ගැලපෙන අයුරින් මිහිඳු හිමියන් වටිනා ධර්ම සූත්‍ර රැසක් දේශනා කොට වදාළ අතර “විනයෝ නාම සාසනස්ස ආයූ, විනයේ ඨපිතේ සාසනං ඨපිතං හෝති” (සමන්තපාසාදිකා විනය අටුවාව) විනය සසුනේ ආයුෂ ලෙස පෙන්වා දුන් අතර. ආත්මවාදයෙන් බැහැරවී ස්වයං විමුක්තිය පිළිබඳ සංකල්පය අවධාරණය කරමින් අබෞද්ධ සමාජ පසුබිමෙහි පැවති පොදු ජන විශ්වාසවලට සමීපව සිටි දෙවියන්, යකුන්, ප්‍රේත ආදීන් අන්තර්ගත ධර්ම කොට්ඨාස හෙවත් පේතවත්ථු, විමානවත්ථු ආරම්භයේදීම ලක්වැසියන්ට දේශනා කොට වඳාළේය. ප්‍රාග් බෞද්ධ යුගයේ ලංකාවාසීන්ගේ මෙම ඇදහිලි හා විශ්වාස පිළිබඳව අපේ සිත් පුබුදුවන සාංචි හා භාරූත් කැටයම්වල එන යකුන් යක්-ෂණියන්ගේ සිතුවම් තුළින් ප්‍රකට වන්නේ තත්ත්කාලීන ජන විශ්වාසයන් ගේ පැතිකඩක් වන අතර මෙම තොරතුරු මෙරට ඇදහිලි සමඟ ගැලපෙන අතර යක්ෂ, භූතාදී අදෘශ්‍යමාන බලවේග සම්බන්ධව සෘද්ධිබලය ඇති මහරහතන්වහන්සේලා විසින් මනාව ප්‍රත්‍යක්ෂව සිටි බැවින් ද කාලීන අවශ්‍යතාව අනුව බුදු දහම දේශනා කරන්නට පෙලඹෙන්නට ඇති බව ද විශ්වාස කළ හැකිය.
බුදුබව ලැබීමේ අවස්ථාව සමඟ සබැඳි බෝධි වෘක්ෂයෙහි ශාඛාවක් වැඩම කිරීමත් සමඟ ඇරඹෙන බෝධි වන්දනාව, වෘක්ෂ වන්දනාව හුරුපුරුදු ජනතාවක් අතරට පැමිණෙන්නේ මහා සංස්කෘතියක් ද සමඟ ය. බුදුන්වහන්සේ දැක ගැනීමට නැතත් සර්වඥ ධාතූන් වහන්සේලා දැක ගන්නට ලැබීම වාසනාවක් බව ප්‍රකට කරමින් ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ ධාතු වන්දනාව, ස්තූප වන්දනාව මිහිඳු හිමියන් ගෙන ආ බුදුසමයෙහි විශේෂත්වයක් ගන්නා බව කිව යුතුය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ගොඩනැංවූ ථූපාරාමය අදත් සැදැහැ සිතින් බෞද්ධ ජනයා වන්දනා කරති.
භාරූත් කැටයම්වල එන ආරාම පූජාව අනේපිඬු සිටුවරයා විසින් ඡේතවනාරාමය කරවා බුදුපාමොක් මහා සඟනට සිදු කළ පූජාව වශයෙන් සැළකෙන අතර, අතපැන් වත්කර පූජා කිරීම් සිදු කිරීමේ චාරිත්‍රය ලාංකීය සංස්කෘතියෙහි ද, අද පවා දක්නට ලැබෙයි. එමෙන්ම දහසකට අධික ශිල්ප ශ්‍රේණි මඟින් මෙරට ස්ථාපනය වූ ගෘහ නිර්මාණ, ප්‍රතිමා හා කැටයම් කෞශල්‍යයන් හා හුරුපුරුදු ලාංකීය සංස්කෘතියෙහි නව උදාවක් ඇති කරන්නට සමත් වූ බව ප්‍රත්‍යක්ෂ ය. බුදුසමය මෙරට හඳුන්වා දුන් මුල් අවස්ථාවේ දී ම බුදු සමය රාජ්‍ය පාලනයට නතු වීම, බුදු සමයේ ව්‍යාප්තියට, සංස්කෘතියේ ප්‍රවණතාවනට හා ජාතික ආගම බවට පත්වීමට ඉඩ සැලසිණි. “බෝධිසත්වයන් හැර අන් කිසිවෙක් මේ ශ්‍රී ලංකාවෙහි රාජ්‍ය නොලබන්නාහ.” (මිහිඳු රජ පුවුරු ලිපිය) එම නිසා ක්‍රි. පූ. 3 වන සියවසේ සිට සිංහල රාජ්‍යයේ අවසානය වූ 19 වැනි සියවස දක්වාම රාජ්‍ය ආගම බුද්ධාගම විය යුතු යෑයි යන පොදු හැඟීම සමාජ ගත විය.
“මේ ලක්දිව බුදුන්ගේම තුනුරුවන් භාණ්ඩාගාරයක් වැන්න... එසේ හෙයින් මේ ලක්දිව මිථ්‍යාදෘෂ්ටීන්ගේ වාසය නම් පෙර යක්ෂයන්ගේ වාසය ස්ථිර නොවූවා සේම ස්ථිර නොවේමය. මිථ්‍යාදෘෂ්ටි ගත් රජෙක් ලක්දිව බලෙන් කිසි කලෙක රාජ්‍ය කළේ වී නමුත් ඔවුන්ගේ වංශ ප්‍රතිෂ්ඨා නොවනු බුදුන්ගේම ආනුභාව විශේෂයක්මය. එසේ හෙයින් මේ ලක්දිව සම්‍යක් දෘෂ්ටි ගත් රජුන්ටම සීහෙන හෙයින් උන්ගේ කුල ප්‍රවේණිය පවතිනු ඒකාන්තය.”” (පූජාවලිය) මේ අනුව ප්‍රාථමික සමාජවලින් පෙරට ආ මනුෂ්‍ය ප්‍රජාවට බුදුසමයේ එන උසස් ජීවන පරමාර්ථ පෙන්වා දීමට මිහිඳු හිමියන් දේශනා කරන ලද්දේ, චුල්ලහත්ථි පදෝපම. දේවදූත, සච්චසංයුක්ත, බාල පණ්ඩිත ආදී දේශනාවන් ය. ලෞකික ජනදිවිය සාරවත් කර ගැනීමට ඉවහල් වන සදාචාරාත්මක සමාජ ධර්ම පද්ධතියක් සමාජ ගත කරමින් නිදහස් නිවහල් චින්තනයට එම දේශනා මඟ සලසා දුන් අතර ස්වතන්ත්‍ර චින්තනයෙහි වැදගත්කම ද අවධාරණය කළේය.
ලක්දිව බුදුසසුන පිහිටුවීම සම්බන්ධ කාර්යයේ දී මෙරට පැවිදි වූ දහස්ගණන් පිරිසට ද ඊට සවි බලය සපයා දෙන්නට හැකි විය. මහාරිට්ඨ අමාත්‍යයා තවත් 55 දෙනකු සමග පැවිදි බිමට සපැමිණි අතර මිහිඳු හිමියන් රාජ පරම්පරාවක අයෙකු වීම නිසා රාජ රාජ මහා අමාත්‍යාදීන් මෙන් ම සිය දරුවන් පැවිදි බිමට එළඹුන බව පැහැදිලි කරුණකි. ථූපාරාම චෛත්‍යයේ ධාතු නිධානෝත්සවයේදී සිදුවූ ආශ්චර්යමත් සිදුවීම නිසා මත්තාභය කුමරු දහසක් පිරිවර සමග පැවිදිවිය. වේතාරි, දොරමඩලා, විහිර බීජ, ගල්ලක පීඨ(ගලපිට), උපතිස්ස යන ගම්වලින් පන්සියයක් දෙනා බැගින් පැවිදි වූහ. සසුනට එක්වූ පිරිස් ගැන මේ අනුව සිතා ගැනීමට හැකිය. බුදුසමය මෙරට ප්‍රතිෂ්ඨාපනය වූ පසු භික්ෂූන් වහන්සේට ජනාවාසවලින් දුර බැහැර වනාන්තර හා ගිරි දුර්ගවල වැඩ වාසය කරන්නට නොහැකි වූයේ සිව්පසය සපයමින් උන්වහන්සේලා නඩත්තු කළ ජනයාට ඉටුවිය යුතු අවවාද අනුශාසනා අතපසු වන බැවිනි. මේ අනුව ගිහි පැවිදි සබඳතා නොකඩවා පවත්වාගත හැකි පරිදි ගම් හා නගර ආශ්‍රිතව ආරාම පහළ විය. ඒ සමඟ ගෘහ නිර්මාණ මෙන්ම මූර්ති හා කැටයම් කලාවක් ද විහාරාරාම ආශ්‍රිතව බිහිවිය. මෙරට ඉපැරණිම මූර්ති කලා දක්නට ලැබෙන්නේ, චෛත්‍යය ආශ්‍රිතව ගොඩනැගුනු වාහල්කඩවල ඇති ගල් පුවරුවල ය. වාහල්කඩෙහි ගල් කණුවල කරනු ලැබූ කැටයම්වලට ලියවැල්, පක්ෂීන්, ජය කොන්තය, දේවරූප සහ සිංහ, හස්ති, අශ්ව, ගව ආදී රූපයන් යොදා ඇත. විවිධාකාරයෙන් නිම කළ වාහල්කඩ කැටයම් විමසීමේ දී කණ්ඨක චෛත්‍යයේ නැගෙනහිර වාහල්කඩ කැටයම් අනුරාධපුර කැටයම් අතර සුවිශේෂ වෙයි.
එනම්, ගල් කුළුනේ ඉදිරිපස අර්ධ වෘත්තාකාර රේඛාවන්ගෙන් පනේල ගණනකට බෙදා එහි ඇතා, සරසන ලද පුන් කලසකින් විහිදෙන කොළ සහ මල්, පැටවෙකු සමග සිටින මොනරා සහ හිරිකොළ රටාව යන මෝස්තර අංග දක්නට ලැබෙන අතර එක් ලතාවක කුකුළෙක් ද දක්නට ලැබෙයි. අනුරාධපුර වාහල්කඩ අතර සුලභව දක්නට ලැබෙන්නේ, කොළ සහිත ගස මුදුනෙහි ‘ත්‍රිරත්නය’ වැනි සංකේතයකි. එසේම මෙම ගසෙන්ම පැන නගින ආකාරයට මාරුවෙන් මාරුවට යොදා ඇති මිථුන රුව, සිංහ, හස්ති, අශ්ව, ගව ආදීන්ගේ රූ රටාවන්හි ගස මුදුනේ මලක වාඩි වී සිටින දේවතාවෙකුගේ ද රුවකිනි. ඇතැම් වාහල්කඩවල ඇති ලතා අතර පක්ෂි රූප මෙන්ම ගල් කණුවල නාග රූප ද ප්‍රදර්ශනය කෙරෙයි.
එමෙන්ම විහාරාරාම දොරටුවෙහි නිර්මාණය කළ සඳකඩපහණ, මුරගල්, කොරවක්ගල් ආදී කලා නිර්මාණ හැරුණු විට බෞද්ධ ප්‍රතිමාවට ද වැදගත් තැනක් හිමි වෙනු ඇත. සර්වඥතා ඥානය පිළිබිඹු කරන්නට හෙළ කලාකරුවා දරන උත්සාහය අනුරාධපුර සමාධි පිළිමයෙන් මොනවට පැහැදිලි වෙයි. බෞද්ධ චිත්‍ර කලාව පිළිබඳව බුද්ධඝෝෂ හිමියන් විසින් රචිත විසුද්ධි මාර්ගයෙහි කුරණ්ඩක ලෙනෙහි සත් බුදුවරුන්ගේ අභිනිෂ්ක්‍රමණ චිත්‍රයට නගා තිබුණ බවත් අතිශයින් රමණීය බවත් සඳහන් වෙයි. ක්‍රි.ව.2 වන සියවසට අයත් මේ සිතුවම් දැක්වෙන ලෙන දක්ෂිණ ලංකාවේ ‘කරඹිගල’ ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. 5 වන සියවසට අයත් සීගිරි සිතුවම් ආභරණයන්ගෙන් සුසැදුණු සවන්, ගෙල, ළය හා දෑත් ඇති විවිධ ඉරියව්වෙන් යුත් උඩුකය පමණක් ප්‍රදර්ශිත නාරි රූප මෙන්ම ධාතු ගර්භයන්ගෙන් සොයා ගත් සිතුවම්, විහාර ලෙන් තුළ දැක්වෙන සිතුවම් මෙන්ම බෝධිසත්ව රූ හා මූර්ති අපේ පැරණි නිර්මාණ කලාවේ අගනා දායාදයෝ බව සඳහන් කළ යුතුය. භාරතීය කලා සම්ප්‍රදාය විමසීමේ දී ජෛන, බෞද්ධ, මුස්ලිම් යන ආගම්වල බලපෑම ප්‍රකට කරන අතර මෙරට නිර්මාණ කලාව පිළිබඳ විමසීමේදී පැරණි ඉන්දීය කලා ආභාෂය සමග මහායාන බුදුසමයේ බලපෑම ද ප්‍රකට කළ බව කිව යුතු ය.
අනුරාධපුර යුගයේ මධ්‍ය භාගයේ දී භික්ෂූන් වහන්සේ ඉතා දියුණු තත්ත්වයක සිටි අතර ධර්මය ඉගෙනීම සඳහා දේශාන්තරයන්ගෙන් පවා භික්ෂූන් පැමිණීම ඊට සාක්ෂි වෙයි. ක්‍රි. ව. 5 වන සියවසේ ලක්දිවට පැමිණි පාහියන්ගේ වාර්තා සහ මෙගස්තීනස් ගේ සටහන් අනුව වාණිජ්‍ය පදනම් කර ගෙන මෙරට මහා රාජ්‍යයක් බිහි වූ බවත් ලක්දිව පැවති සමකාලීන සංස්කෘතික දියුණුව පිළිබඳවත් සඳහන් විස්තර අනුව බුදු දහමෙන් ඔප වැටුණු ලංකා විදේශ සංස්කෘතික සබඳතා ද මනාව ප්‍රකට කරයි. කෙසේ නමුදු මේ සඳහා විශේෂයෙන්බ බලපෑවේ මෙහි පැමිණි සංක්‍රමණිකයින්ගේ හා ආක්‍රමණිකයින්ගේ බලපෑම් යැයි පැවසීම වරදක් නොවේ. විටින් විට මෙහි පැමිණි උතුරු ඉන්දීය පිරිස් ආශ්‍රයෙන් මෙන් ම දකුණු ඉන්දීය පිරිස් හේතුවෙන් මෙහි ජන ජීවිතය හා ඔවුන් හා සබැඳි ආගමික පරිසරය පැමිණි පිරිසගේ ආගමික ආභාසයත් සමඟ මුසු වූ බව පෙනේ. වෙසෙසින් ම මෙහි දී ඉතා දැඩිව පෙනෙන කරුණක් නම් දකුණු ඉන්දීය සංක්‍රමණිකයින් හා ආක්‍රමණිකයින් ඇදහූ හින්දු මතවාද හා එහි සංස්කෘතික ලක්ෂණ මෙහි ආගම සමග බද්ධ වීමයි. මෙහි දී විවිධ ගම් ද්‍රවිඩ නම්වලින් හැඳින්වීම හා විවිධ ද්‍රවිඩ භාෂා වචන සිංහලයට වැද්ද ගැනීම වැනි දේ සිදුවිය. අනුරාධපුර පාලන සමයේ ඉතා සු`ඵවෙන් දක්නට තිබුණු ද්‍රවිඩ සංක්‍රමණ හා ආක්‍රමණ පොළොන්නරු යුගයේ දී වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබේ. හින්දු කෝවිල් නිර්මාණය, කලාකෘති සඳහා ද්‍රවිඩ ආභාසය, සඳකඩපහණින් ගවයා ඉවත් කිරීම, බෞද්ධ වෙහෙරවිහාරස්ථානයන්හි ඉදිවූ නිර්මාණයන්හි චිත්‍ර ආදියෙනි හින්දු ආගමික ලක්ෂණ දක්නට තිබීම මේ අතර කැපී පෙනෙන විශේෂිත සාධකයන් ය. වෙහෙර විහාරස්ථානයන්හි නෙ`ඵෑ පිළිමයන්හි හා චිත්‍රයන්හි දේව ප්‍රතිමා නෙළීම ද අනිවාර්ය අංගයක් විය. සඳකඩපහණින් ගවයා ඉවත් කිරීම විෂයයෙහි පැනෙන්නට තිබෙන්නේ එකල සමාජීය ජනයා ජාති වශයෙන් මෙන් ම ආගමික වශයෙන් එකට බද්ධ වී සහයෝගයෙන් ජීවත් වූ ආකාරය යි.
මෙහි තවත් විශේෂ ලක්ෂණයන් කම් මෙරටෙහි වැදගත් බෞද්ධ සංස්කෘතික පුදපූජාවන් සඳහා හින්දු ආගමික ලක්ෂණ වැඩි වශයෙන් ඇතු`ඵ වීමය. දළඳා මාළිඟාවේ සියලු පූජාවන් සඳහා හින්දු සංස්කෘතිකාංගය බද්ධ වී ඇත; එම සංස්කෘතියේ සංස්පර්ශය ලැබී ඇත. මෙහි දී අපට වහා අවබෝධ වන කරුණක් නම් ආර්යයන් මෙහි පැමිණීමට පෙර තිබූ සංස්කෘතික රටාවන් ඔවුන් පැමිණීමත් සමග එකට බද්ධ වූවාක් මෙන් ආර්ය ජන කොට්ඨාසය සමග බද්ධව පැවති ආගමික දර්ශනයන් හින්දුන්ගේ ආගමික දර්ශනයත් සමග බද්ධ වී ඇති බවයි. මේ සියල්ලෙන් ඔවුනොවුන් අතර පැවතියාවූ සුහද බව මනාව අවධාරිත ය. එ නිසාවෙනි පොළොන්නරු යුගයේ දී පළමු විජයබා රජු සොළීන් සමග යුධවැද ඔවුන් පළවා හැරිය ද මෙහි විසූ හින්දු බැතිමතුන් සඳහා උතුරු ප්‍රදේශයේ කෝවිලක් නිර්මාණය කිරීමට පෙළඹෙන්නේ. පොළොන්නරු යුගයෙන් පසු පැමිණි දඹදෙණි, කුරුණෑගල්, යාපහු, ගම්පොළ ආදි යුගයන්හි ද හින්දු මතවාද බෞද්ධ කලාකෘති විෂයයෙහි පමණක් නොව සිංහල ජනතාවගේ ඇඳුම් පැළඳුම්, ආහාරපාන, නිවාස අලංකරණ ක්‍රම ආදිය කෙරෙහි ද බලපෑ අයුරු මනාව පෙනේ. කෝට්ටේ රාජ සමයේ දී රචනා කෙරුණු සියලුම සංදේශකෘතීන්හි දේව වන්දනයට ප්‍රමුඛතාවක් ලබා දී ඇති අයුරු පෙනේ. ආවාහ විවාහ කටයුතු සිදු කිරීම් මෙන් ම කෝට්ටේ රාජධානිය මුලින් ම බිහි කරන ලද්දේ ද අලගක්කෝණාර නමින් හැඳින්වෙන පුද්ගලයෙකු නිසා ද්‍රවිඩ සිංහල බද්ධ වීම ඉතා හොඳින් හඳුනාගත හැකිය.
මීට අමතරව නැකැත් බැලීම, නිමිති බැලීම ආදිය ද මුල් කාලීන යුගයන්හි සිට තිබුණු එක් ඇදහිලි ක්‍රමයකි. මෙය ද යුග ගණනාවකින් පසු පරිහානියට පත් නොවී වර්තමානය දක්වා ම පෝෂණය වෙමින් පවතින ඇදහිලි විස්වාස ලක්ෂණයක් ලෙස පෙනේ. පණ්ඩාවාසදේව රජු මෙන් ම විජය රජු ද නිමිති බැලූ බව ඉතිහාසය සාක්ෂ්‍ය දරයි. තිවක්ක, උපතිස්ස, පණ්ඩුල වැනි අය ද නගර නිර්මාණය කිරීමේ දී නැකැත් බැලූ බව සඳහන් වේ. භාරතීය සංස්කාර විධි පිළිබඳ සඳහන් කිරීමේ දී භාරතීය ආභාසය ඒ සඳහා බොහෝ සෙයින් ගැබ් වී ඇති බව පෙන්වා දිය හැකිය. එහි දී උපත කුඩාවිය, වැඩිවියට පැමිණීම, විවාහය, මරණය ආදි ලෙස ජීවිත සංස්කාර සිව් ආකාර වන බව සඳහන් වේ. මෙකී කරුණු පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමේ දී උපත සඳහා පැනෙන ගර්භදාන පූජාව හෝ පුංසවන චාරිත්‍ර සිංහල සමාජයේ එතරම් ජනප්‍රියත්වයට පත් නොවූ ක්‍රියාවලීන් ය. සීමන්තෝන්නයන ක්‍රියාවලියේ දී නම් පුතෙකු ලැබේවායි ප්‍රාර්ථනාවක් සිදු කරයි. මේ ක්‍රියාවන් අප රටේ එතරම් ප්‍රසිද්ධ නොවූව ද සැමියෙකු විසින් බිරිඳ කෙරෙහි පිළිබැදිය යුතු හා ඉටුකළ යුතු කරුණු අතර ඇගේ අවශ්‍යතාවන් සපුරාලීම වැදගත් තැනක් ගනී. වෛදික යුගයන්හි දරු උපතක් සිදුවනස අවස්ථාවන්හි ස්තෝත්‍ර ගායනා කළා සේ ම වර්තමානයේ වුව සිංහල දරු උපතක් සිදුවන අවස්ථාවන්හි අංගුලිමාල පිරිත සජ්ඣායනා කරනු පෙනේ. නම් තැබීමේ උත්සවය ආර්ය සමාජයේ දී දක්නට ලැබුණ ද වර්තමානයේ එය අපෙන් ගිලිහී ගොස් ඇත. නමුදු ලග්න ඵලාඵල බැලීම, හඳහන බැලීම ආදී දෑ තවමත් සිංහල ජනතාව අතරින් වියැකී ගොස් නැත.
දරුවෙකු ඉපදීමෙන් අනතුරුව කෙස් කැපීමේ මංගල්‍ය වසර දෙකක් ඉක්ම ගිය පසු සිදුකළ යුතු බව භාරතියයන්ගේ අදහසයි. සිංහල සමාජයේ ද මේ ක්‍රියාවලිය සමහර අවස්ථාවන්හි උත්සවශ්‍රියෙන් සිදු කරයි. කණ් විදීම පිළිබඳ නැකත ද එසේ ම ය. එය සාමාන්‍යයෙන් සිදු වන්නේ දරුවා ඉපිද වර්ෂ 5ක් පමණ ඉක්මගිය පසුව ය. ඉන් අනතුරුව ඇති අකුරු කියැවීමේ මංගල්‍ය බොහෝ දුරට බෞද්ධ ගෙවල පිරිස් විහාරස්ථානයේ නාහිමිපාණන් සම්බන්ධ කරගෙන සිදුකරනු පෙනේ. නො එසේ නම් තම ප්‍රදේශයේ වැඩිහිටි උගත් පුද්ගලයෙක් සම්බන්ධ කරගෙන සිදු කරනු පෙනේ. ගැහැනු දරුවෙකු වැඩිවියට පත් වීමේ දි කරන වතාවත් ක්‍රියාවලිය ද අතිශයින් වැදගත් වේ. මෙහි එන සමහර කරුණු සඳහා හින්දු සංස්කෘතික ලක්ෂණ ගොනු වී ඇති බව සිතිය හැකිය. ආවාහ විවාහ සිදුවීමේ දී මනුස්මෘතිය ග්‍රන්ථයේ සඳහන්ව ඇත්තේ සැමියා බිරිඳට වඩා වයසින් වැඩි විය යුතු බවයි. සිංහල සමාජයේ ද මෙය ඒ අයුරින්ම දක්නට ලැබෙන බව සිතිය හැකිය. එසේ ම විවාහ ගිවිස ගැනීමේ දී තම ගම්ප්‍රදේශයෙන් තරමක් හෝ ඈත ප්‍රදේශයක තරුණියක සමග හෝ තරුණයෙකු සමග විවාහ වීම යෝග්‍ය බව සඳහන් වේ.
පුද්ගලයෙක් මියගිය පසු ඉටුකරන චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර රාශියකි. අප සමාජයෙහි අයෙක් මියයන්නේ නම් ඔහු සිකුරුදා අඟහරුවාදා දිනවල දී ආදාහනය හෝ භූමදානය නොකරයි. සමාජයේ ප්‍රබල හෝ ප්‍රකට පුද්ගලයෙක් මියගොස් ඇත්නම් බොහෝ විට ආදාහන ම`ඵවට පෙරහරින් ගමන් කිරීම, මළසිරුර ආදාහනය සිදුකරයි. මෙවන් අවස්ථාවල දී චිතකයට ගිනි දැල්වීමත් එහි ආරක්ෂාවත් සපයන්නේ මියගිය පුද්ගලයාගේ බෑණාවරුන් විසිනි. ආදාහනය කිරීමේන් පසු එහි අ`ඵ එකතු කිරීම සිදු කෙරේ. සමහර අවස්ථාවන්හි අණවිනයන් සඳහා ද යොදාගනු ලබන්නේ මේවාය.
සිංහල සංස්කෘතිකාංගයන් සඳහා තවත් ප්‍රබල බලපෑමක් 1505 වර්ෂයේ දී මෙහි පෘතුගීසීන් ගොඩබැසීමත් සමග සිදුවේ. ඔවුන් මෙහි කතෝලික ආගම ප්‍රචාරණය සඳහා යොදාගත් ප්‍රබලතම අවිය වූයේ සිංහල ජනයාට තනතුරු ප්‍රදානය කිරීමයි. ඒවා කෙරෙහි ලොබ බැඳගත් සිංහල බෞද්ධයන් සමහර අවස්ථාවන්හි තම බෞද්ධ නාමය ද වෙනස් කර ගැනීමට ද යොමු විය. පෘථුගීසි ජීවන ක්‍රමයට සිංහල ජනයා බද්ධ වීමත් සමඟ ගවමස් කෑම, සුරාපානය කිරීම, දුම්පානය ආදී දෑ සඳහා යොමු විය. අද පවා පිළිපදින රෝම ලන්දේසි නීතිය මෙරටට හඳුන්වා දුන්නේ පෘථුගීසීන්ට පසුව මෙහි පැමිණි ලන්දේසීන් විසිනි. ඔවුන් නිර්මාණය කළ දෙව්මැඳුරු මෙන් ම උසාවි අදටත් දක්නට ලැබේ. ඊට අමතරව ගමනාගමන කටයුතු පහසු කරලීම පිණිස තැනූ දුම්රිය මාර්ග න්‍ර්තමානයේ වුව අපි භාවිතයට ගනිමු. සංකර ජීවිතයක් සඳහා සිංහල බෞද්ධයන් නැඹුරු වූයේ පෘථුගීසි ලන්දේසීන්ගේ පැමිණීමත් සමඟ ය. ඒවාට ලොල් වූ මධ්‍ය පාන්තික පිරිසක් ද බිහි වූයේ සංස්කෘතික විසරණය නිසාවෙනි. ඉන් පසු මෙහි පාලනය කළේ ඉංග්‍රීසීන් ය. ඔවුන්ගේ පාලන සමයේ දී වුව මෙරටට සිදු වූ යහපතක් නැතිවා සේ ය. සිංහලයට බටහිර ආභාසය ලැබීම බොහෝ වටිනා සිරිත් විරිත් විනාශයට හේතුවක් විය. ඉංග්‍රීසීහු මෙහි තේ, කෝපි වැනි භෝග න්‍ගාවන් ඇති කර ආර්ථිකය සවිමත් කළහ. දුම්රිය මාවත් නිර්මාණය කළහ. මේත් සමඟම සිංහල බෞද්ධයන් ද සිංහල සිරිත් පසෙක තබා බටහිරකරණයට ලක්විය. බුදුදහමට වුව වගකිවයුත්තන්ගේ පවා සැලකිල්ලක් නොලැබුණි. සිංහල බෞද්ධ සාහිත්‍ය පරිහානියට පත්විය. සිංහල ආයුර්වේදය පරිහානියට ගියේය. බටහිර චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර මෙහි ඉන්පසු සුළඹව දක්නට ලැබේ. ආහාර පාන, ඇඳුම් පැළඳුම් මෙන් ම ජන ජීවිතයේ දී අවැසි සියලුම අංගයන් සඳහා බටහිරකරණය මුල්විය. වර්තමානයේ දී වුව අපගේ නේත්‍රාදර්ශනයට ලක්වන්නේ විජයගෙන් ඇරඹි සංස්කෘතික රටාවන් නොව පසුකාලීනව මෙහි සම්මිශ්‍රණය වූ බටහිර සංස්කෘතික විධීන් ය.
පල්ලියේ වුව පැවැත්වෙන උත්සව හා චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර නිර්මාණය වී ඇත්තේ බෞද්ධ විහාරස්ථානයන්හි ආගමික කටයුතුවල දක්නට ලැබෙන සංස්කෘතික රටා මූලික කරගනිමිනි. ගොක්කොළ සැරසිල්ල මෙහි ඉතා හොඳින් දක්නට ලැබේ. විවාහෝත්සවයක දී බෞද්ධ සමාජයේ සුගායනයේ යෙදෙන ජයමංගල ගාථා සජ්ඣායනයට සමාන ගීතිකා පල්ලියේ ද විවාහ මංගල අවස්ථාවකද දක්නට ලැබේ. මේ ආදි වශයෙන් මෙරට ජීවත් වූවන් ආර්ය සංස්කෘතික ලක්ෂණයන් මෙන් ම පසුකාලීනව මෙහි පැමිණි පෘථුගීසි ලන්දේසි හා ඉංග්‍රීසීන්ගේ ද සංස්කෘතික ලක්ෂණ ද උකහා ගෙන ඇති බව දක්නට ලැබේ.
සමාලෝචනය
මෙහි මුලින්ම ජනාවාස වූයේ කෙදිනකද යන්න නිශ්චිතව සඳහන් කළ නොහේ. ජනප්‍රවාදයක්ව පවතින රාවණා පුවතින් පැහැදිලි වන කරුණක් නම් දියුණු ශිෂ්ටාචාරයක් එම යුගයේ තිබුණු බවයි. මෙය ජනශ්‍රැතියක් ලෙසින් සලකා බැහැර කළ යුත්තක් නොවන බව වර්තමාන කැණීම්වලින් පෙන්නුම් කරයි. ඔහු නිර්මාණය කළ අහසින් ගමන් කළ හැකි යානයක් පිළිබඳව ද සඳහනක් ඇත. එසේ ම දියුණු ආයුර්වේද ක්‍රමයක් එකල තිබුණු බව පෙනේ. එහි දී රාවණ රජු පවා දක්ෂ වෛද්‍යවරයෙකු බව ප්‍රකට වේ. නමුදු ඔවුන්ගේ සංස්කෘතික රටා මෙන්ම ජීවන රටාවන් පිළිබඳව හෝ වෙනත් කිසිදු තොරතුරක් නිශ්චිතවම සඳහන් නොවීම නිසා තර්කානුකූලව එම මතයන්ට එකඟ වීම හෝ විරුද්ධ වීම කළ හැකිය. බෙලිලෙන, බෙල්ලන්බැඳිපැලැස්ස, බළංගොඩ ආදි ස්ථානයන්හි ආදි මානවයින් ජීවත් වූ අයුරු කැණීම්වලින් තහවුරු වේ. නමුදු විජය කුමරු මෙහි පැමිණීමත් සමඟ මෙහි තිබුණු සමාර ක්‍රමය පිළිබඳ යම් තරමක අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය. සංගීතය රස විඳිමින් විනෝද වූ පිරිසක් මෙන් ම ආවාහ-විවාහයන්හි එවන් නැටුම් ගැයුම් දක්නට ලැබීමෙන් මෙහි ප්‍රාග් ආර්ය යුගය පිළිබඳ යම් තරමක තොරතුරු ප්‍රමාණයක් ලබාදෙයි. කුවේණිය විවාහ කර ගැනීමෙන් විජය මෙහි විසුවන්ගේ ප්‍රධානියා ලෙස සැළකීම තුළින් ප්‍රකට වන්නේ කුවේණිය මෙහි සමාජීය මිනිසුන්ගේ පාලිකාව ලෙස ක්‍රියා ඛළ බවයි. කාන්තාවගේ සමාජ තත්ත්වය එයින් ගම්‍ය වේ.
විජය ප්‍රමුඛ ඔහුගේ සහචරයින් මෙහි පැමිණ ගංගා ආශ්‍රිතව ජනාවාස පිහිටුවා ගත්තේය. අලුත් ජීවන රටාවක් ආරම්භ කළේ ය. පැරණි ක්‍රමවේද බැහැර කළ බවක් දක්නට නොමැති වුවද යම් තරමක ශිෂ්ටත්වයක් ඔවුන් තුළ තිබෙන්නට ඇත. සමාජය බොහෝ කලක් පැවතීම මත හා භාරතය සමග සබඳතා පැවැත්වීම මත ඔවුන් මේ ශිෂ්ට සම්පන්න බව කෙමෙන් වර්ධනය කරගන්නට ඇත. මෙහි දියුණුම අවස්ථාව නම් මහින්දාගමනය යි. එයින් සිංහල සංස්කෘතිය බෞද්ධ යන නාමය සහිතව වර්ධනය විය. අනුරාධපුර යුගයෙන් පසු පොළොන්නරුව ගම්පොළ ආදි යුගවලදී මෙහි දෙමළ ජනතාවගේ වර්ධනයක් දක්නට ලැබෙන අතර මේ නිසාම ඔවුන්ගේ සංස්කෘතික ලක්ෂණ තත් යුගවල දී අඩු වැඩි වශයෙන් අපේ සිංහල සංස්කෘතියට බද්ධ විය. ආගමික වශයෙන් ද සමාජීය වශයෙන් ද සංස්කෘතික වශයෙන් ද මේ බලපෑම දක්නට ලැබේ. දේශපාලනයට ද ඔවුන්ගේ බලපෑම් මුල් කාලීනව සිට ලැබුණු බැවින් ඔවුන්ගේ ආගමික සංස්කෘතික බලපෑම් නොමඳව මෙහි පැතිරුණු බව ප්‍රකට වේ.
පසුකාලීනව පෘතුගීසීන් ලන්දේසීන් හා ඉංග්‍රීසීන් මෙහි පැමිණීමත් සමඟ එතෙක් තිබුණු ආර්ය ගුණාංග කෙමෙන් වියැකී ගොස් බටහිරකරණයේ ලක්ෂණ සමාජයේ සැම තන්හි දක්නට ලැබේ. විජයගෙන් ඇරඹුණු සංස්කෘතික රටාවන්වත් මිහිඳු හිමියන් වැඩම කිරීමෙන් මෙහි ඇති වූ බෞද්ධ සංස්කෘතික ලක්ෂණයන්වත් හින්දුන්ගේ බලපෑම්වලින් මෙහි ස්ථාපිත වූ සංස්කෘතික රටාවන්වත් නොව වර්තමාන පිරිස් අනුගමනය කිරීමට පෙළඹී ඇත්තේ බටහිර රටවලින් ලබාගත් සංස්කෘතික ලක්ෂණයන් ය. ඒ හේතුවෙන් සමාජය තුළ බොහෝ වෙනස්කම් සිදුවී ඇති බව තත් කරුණුවලින් සනාථ වේ.
ඉහතින් සඳහන් කළ කරුණු දෙස අවධානය යොමු කිරීමේ දී ප්‍රාග් ආර්ය යුගයේ සමාජීය ලක්ෂණ හා සංස්කෘතික ලක්ෂණ විජයාගමනයෙන් පසු ක්‍රමයෙන් විකාශය වෙමින් පැවත නැවතත් ඔහුගේ සංක්‍රමණයෙන් පසු ඇති වූ පසුකාලීන සංක්‍රමණ හා ආක්‍රමණ හරහා මෙහි ජීවත්වූවන්ගේ ජන ජීවිතය හා සංස්කෘතික රටාවන් සමග සමමිශ්‍රණය වෙමින් වර්තමාන තත්ත්වයට පත්වූ අයුරු මැනවින් ප්‍රකට වේ.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
අදිකාරම්. ඊ. ඩබ්ලිව්. පැරණි ලක්දිව බෞද්ධ ඉතිහාසය. කොළඹ. ජේ. කේ. ජී. ජයවර්ධන සහ සමාගම. 1963
අසංක බුලත්වත්ත, සමාජ මනෝවිද්‍යාව, කොළඹ: සංහිඳ ප්‍රකාෂකයෝ, 2009
එල්ලාවල. එච්. පුරාතන ලංකාවේ සමාජ ඉතිහාසය. කොට්ටාව: ඉඳුරු ප්‍රකාශකයෝ. 1962
වෙත්තමුණි. විජේසිරි. මහාවංශය හා සිංහල ජන ජිවිතය. දෙහිවල: ශ්‍රී දේවි ප්‍රින්ටර්ස්. 2008
ගුණවර්ධන. වී. ඩී. එස්. ශ්‍රී ලංකා ඉතිහාසය. කොළඹ 10: ඇස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ. 1996
දයා අමරසේකර, සමාජ විද්‍යාව, වරකාපොල: ආර්ය ප්‍රකාෂකයෝ, 1989
දැරණියගල. ශිරාන් යූ. “ප්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාස”. අපේ සංස්කෘතික උරුමය. පළමු කොටස. සංස්කෘතික හා ආගමික කටයුතු අමාත්‍යංශය. 1995
බස්නායක. එච්. ටී. ශ්‍රී ලංකාවේ ශිෂ්ටාචාරය 2. දෙහිවල: බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය. 2002
මංගල ඉලංගසිංහ. “සිංහල සංස්කෘතිය එහි ප්‍රභවය විකාශනය හා අනාගතය” විජයරත්න සම්භාවනා (සංස්.) මිනිවන් පී. තිලකරත්න ඇතු`ඵ පිරිස. කොළඹ 7: සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය. 1993
රාහුල හිමි. වල්පොළ. ලක්දිව බුදුසමයේ ඉතිහාසය. කොළඹ 10: ඇස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ. 2002
වික්‍රමසිංහ. කේ. ඩී. ජී. අපේ සංස්කෘතික උරුමය. කර්කෘ ප්‍රකාශන. 1976
වික්‍රමසිංහ, මාර්ටින් . සිංහල සාහිත්‍යයෙහි නැගීම. මහරගම: සමන් මුද්‍රණාලය. 1963.
ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය. පළමු කොටස. අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව. 2003
සරත් කුමාර. ආනන්ද. අනුරාධපුර යුගය. කොළඹ 10: ඇස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ. 2008
